Поранешниот генерален секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, вели дека алијансата „ја изневерила Украина“ со тоа што не обезбедила доволна поддршка во 2023 и 2024 година, опишувајќи го „дефетистичкото“ расположение во Вашингтон и европските земји кои не успеале да ги исполнат ветувањата за испорака на оружје.
Столтенберг, кој ја предводеше западната воена алијанса од октомври 2014 до октомври 2024 година, ги изнесува овие критики во својата нова книга „Под мој надзор: Водејќи го НАТО во време на војна“, која излегува на 23 октомври.
Книгата го опфаќа целиот негов мандат, вклучувајќи го „поразот“ на НАТО во Авганистан во 2021 година и првичната агресија на Русија врз Украина во 2014 година. Исто така, ја разгледува и иднината на Алијансата по изборот на Доналд Трамп за претседател на САД во 2024 година.
„Тонот меѓу сојузниците понекогаш е суров“, пишува Јенс Столтенберг, кој моментално е министер за финансии на Норвешка и поранешен премиер на нордиската земја.
„Сепак, ставовите на американската администрација за безбедносната политика и соработката со НАТО се препознатливи. Кина сè уште се смета за најважен предизвикувач и стратешки конкурент на Соединетите Американски Држави, а свртувањето кон Индо-пацифичкиот регион продолжува и се интензивира. Барањата Европа и Канада да инвестираат повеќе во одбраната не се ништо ново“, пишува Столтенберг.
Но, сеќавањата на Столтенберг за состаноците со високи функционери пред и за време на руската инвазија на Украина во 2022 година откриваат некои од најзначајните сознанија.
Вовед во војната
Во својот извештај за настаните што доведоа до нападот, Столтенберг го опишува недостигот на вистински интерес на Русија за вистински преговори, особено за време на состанокот во Њујорк во септември 2021 година, кога рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров постојано го прекинуваше, додека неговата портпаролка Марија Захарова „воздивнуваше и превртуваше со очите“ секој пат кога Столтенберг зборуваше.
Во средината на октомври 2021 година, вели тој, разузнавачки офицер на НАТО му рекол дека Русија има намера за „инвазија“. Столтенберг верува дека причината бил стравот од „политичката закана“ што ја претставува „демократската и сè повеќе прозападна Украина“.
Столтенберг, исто така, опишува како рускиот претседател Владимир Путин се променил, станувајќи сè поизолиран - особено за време на пандемијата со Ковид-19.
Оваа изјава е во согласност со онаа што ја даде поранешната германска канцеларка Ангела Меркел во нејзините мемоари објавени претходно оваа година, каде што изјави дека Путин не присуствувал на самитот на Г20 во 2021 година затоа што се плашел да не се зарази со вирусот. Таа рече дека изолацијата можеби била една од главните причини за одлуката на Путин да изврши инвазија.
И покрај ова, Столтенберг пишува дека клучните земји-членки на НАТО, Франција и Германија, одбиле да ја признаат вистинската закана - исто како што направија во 2014 година кога руските трупи го зазедоа Крим.
„И двата случаи ги илустрираат длабоките несогласувања меѓу земјите-членки на НАТО во врска со Русија“, пишува тој.
Ваквите разлики во ставовите се повторуваат низ целиот наратив.
Разбудени од војната
За Столтенберг, почетокот на целосна војна во Европа - најголемата по Втората светска војна - започнала со телефонски повик во 4:25 часот наутро. Недолго потоа, американскиот министер за одбрана Лојд Остин изразил загриженост за украинскиот претседател Володимир Зеленски, велејќи му на Столтенберг: „Се плашиме за неговиот живот“.
Четири дена подоцна, Столтенберг конечно разговараше со Зеленски, кој постојано повикуваше НАТО да воведе зона на забранети летови. Тоа барање беше одбиено.
„Разговорот“, пишува Столтенберг, „беше болен“.
Подоцна тој наведува дека во НАТО постоело „широко распространето верување“ дека Киев ќе падне за неколку дена.
Земјите од НАТО воведоа широки економски санкции и почнаа да испраќаат оружје, како и да ѝ обезбедуваат на Украина економска и хуманитарна помош. Милиони украински бегалци добија засолниште во западните земји.
Според Институтот Кил, од јануари 2022 до август 2025 година, европските земји обезбедиле 177 милијарди евра помош за Украина, додека САД обезбедиле 115 милијарди евра во истиот период.
Во рамките на тоа, Вашингтон е најголемиот снабдувач на воена помош, со оружје и опрема во вредност од околу 64,6 милијарди евра. Германија е втора, со 17,7 милијарди. Испораките вклучуваа системи за воздушна одбрана „Патриот“, тенкови, артилерија, борбени авиони и британски и француски крстосувачки ракети „Сторм Шедоу“/СКАЛП.
Сепак, критичарите долго време тврдат дека не е направено доволно и дека помошта честопати доаѓала предоцна. Столтенберг се согласува со тоа.
„Пасивни и малодушни“
Потсетувајќи се на подготовките за самитот на НАТО во јули 2024 година, тој пишува:
„Имаше нешто пасивно и дефетистичко кај нашите партнери во Вашингтон. Тие презедоа малку ризици, не ја презедоа иницијативата и го криеја својот претседател“.
Столтенберг наведува дека тогашниот американски претседател Џо Бајден бил обесхрабрен да донесува одлуки поради грижа за тоа што ќе каже „другиот“, осврнувајќи се на Трамп.
„Но, не беа само САД тие што ја изневерија Украина“, пишува Столтенберг.
„ЕУ вети дека ќе испорача еден милион артилериски гранати на Украина од март 2023 до март 2024 година, но помалку од половина се испорачани“.
Русија, економски поддржана од Кина и воено од Северна Кореја, имаше повеќе ресурси од Украина во исцрпувачката војна, пишува Столтенберг. Сепак, некои земји од НАТО, наместо да го променат балансот, „понудија само минимална поддршка“.
Помина малку повеќе од една година откако Столтенберг ја напушти функцијата шеф на НАТО. Во февруари, 66-годишникот ја презеде новата позиција како министер за финансии во неговата родна Норвешка.
Зборувајќи на Саемот на книгата во Франкфурт на 17 октомври, тој рече дека земјите од НАТО сè уште обезбедуваат „премалку и премногу бавно“.
Тоа, рече тој, има директна врска со планираната средба во Будимпешта меѓу Трамп и Путин.
„Мораме да разговараме со Русите. Но, кога разговарате со Русите, тоа мора да биде од позиција на сила, тие мора да знаат дека ги поддржуваме Украинците. Колку се посилни на бојното поле, толку посилна позиција ќе имаат на преговарачката маса“, додада Столтенберг.
