Денот е сив и дождлив, но внатре во производствената просторија е светло и топло. Од едниот до другиот крај - лежејќи на хоризонтални решетки или обесени на специјални куки, се гледаат бели триаголни тела.

Нивните десетици остри „носови“ чекаат да бидат склопени, наредени под една од масите. Без нив, триаголните крилја не се подолги од неколку стапки. Тие се толку лесни што изгледаат како детски играчки - но всушност се смртоносни.

Ова се камикази дронови, произведени во Бугарија. И поточно - во Самоков.

Ние сме во фабриката „Самел-90“, една од најголемите бугарски компании што произведува и борбени дронови и системи против дронови.

„Почнавме да развиваме камикази дронови пред две години, во ноември 2023 година“, изјави за РСЕ/РЛ инжинерката Венета Попова, раководител на одделот за производство на дронови во фабриката.

„Моментално произведуваме околу 50 месечно, но имаме капацитет да го зголемиме тоа за трипати, 150 месечно“, додава таа.

Фабриката „Самел-90“ во Самоков е основана како државна фабрика во 1964 година со главна цел производство на електронска комуникациска опрема за потребите на бугарската армија. По 1989 година, таа е приватизирана. Сопственик станал инженерот Петар Георгиев, кој работел таму од 1976 година.

Во последните месеци, фабриката ја посетија голем број функционери - министерот за одбрана Атанас Запрјанов, вицепремиерот и министер за иновации Томислав Дончев, лидерот на ГЕРБ Бојко Борисов и началникот на Генералштабот на одбраната, адмирал Емил Ефтимов.

Но, според сопственикот Георгиев, ова внимание е многу неодамнешно. Тоа доаѓа во контекст на серија упади со беспилотни летала во европскиот воздушен простор - прво руски авиони во Полска и Романија, а потоа неидентификувани во Данска, Литванија, Латвија, Германија и други земји.

Многу европски лидери рекоа дека станува збор за хибридни напади. Тие не исклучија дека се поврзани со Русија. Поради случаите, Европската комисија објави дека предлага ЕУ да изгради свој „ѕид против беспилотни летала“ за да има заштита.

Според експертите со кои разговараше Слободна Европа, бугарските компании би можеле да заземат клучно место во претстојното зајакнување на одбранбените капацитети против беспилотни летала. Сопственикот на „Самел-90“ се согласува.

„Имаме место, но сè зависи од бугарската држава“, вели Георгиев.

Како се прави борбен дрон

Фабриката „Самел-90“ не е најтипична воена фабрика - на нејзината територија има рибници со пастрмки, стакленици со зеленчук, дури и мини зоолошка градина со елени и пауни.

На голема површина се собрани повеќе од десет згради, кои се користат за разни намени. Со текот на времето, компанијата ги прошири своите активности и денес нуди производи и за воени и за цивилни цели - на пример, LED светилки, техничка керамика и механички компоненти.

Воените производи вклучуваат системи против дронови, радио прекинувачи, оклопни возила, а во поново време и дронови за напад.

Производствениот објект каде што се изработуваат дроновите се состои од два ката во една од зградите. На првиот кат се наоѓа просторот за склопување на нивните тела.

Кога влегуваме во просторијата, неколку жени во работни престилки се згрбавени над шанкот на другиот крај.

„Тие прават смоли“, вели Венета Попова, раководителка на работилницата, која нè пречекува на вратата.

Смолите, пак, се направени од специјални ткаенини. Благодарение на оваа технологија, телото на дронот е исклучително лесно. Откако ќе се обои и исуши, оди на горниот кат од работилницата, каде што другите работници ја инсталираат целата електроника, моторот, камерата.

Името на камикази дронот „Самел-90“ е „Самџет“. Дизајниран е да погодува копнени цели и може да достигне објекти на растојание до 100 км и да се движи со брзина над 100 км/ч.

Една од неговите модификации овозможува оптимално прецизно далечинско управување на растојание до 40 км. Неговиот систем овозможува контролирано слетување без детонација доколку целта не е откриена, што го минимизира ризикот од несакана штета.

Неговиот софтвер е развиен од швајцарската компанија „Алидрон“.

Според Борислав Лазаров, организатор на производството во работилницата, склопувањето на еден ваков дрон трае помеѓу еден и ден и пол, а целиот процес може да се заврши за 3-4 дена до една недела, во зависност од нарачката.

Впечатливо е што по изглед, Самоков Самџет наликува на иранскиот „Шахед“ што го користи Русија.

Според Лазаров, постојат надворешни сличности, но Самџет е многу помал по големина. Исто така е многу потивок од иранскиот модел, бидејќи има електричен мотор.

„Самџет има помал изглед и е поманеврирачки, може да погоди подвижни цели како што се тенкови, додека иранскиот „Шахед“ е поголем, погломазен и погласен“, вели Лазаров.

Како изгледаат разузнавачките дронови

Покрај камикази дронот, „Самел-90“ развива и извидувачки дрон. Моментално е дизајниран во две верзии - поголема со бензински мотор и помала со електричен мотор.

„Големиот модел може да лета над 100 км, со брзина од над 100 км/ч. Може да носи дополнителен товар од околу 40 до 60 кг“, истакнува Лазаров.

Моделот е наменет првенствено за воено разузнавачки цели, но може да се користи и за цивилни цели - на пример, при катастрофи, пожари, поплави, вели Лазаров.

Што е антидрон систем

Самел-90 не е единствениот бугарски производител на воени дронови. Неодамна, државната компанија „Терем“ исто така објави дека развива свои вакви уреди. Она што го разликува Самел-90 од повеќето други бугарски производители е тоа што фабриката има долга историја во производството на уреди за блокирање на радио сигнали. Околу три години, таа произведува и системи специјално дизајнирани за откривање и блокирање на дронови.

„Системот против дронови се состои од две работи: уред за детекција и уред за блокирање што ја нарушува контролата на дроновите, ја нарушува врската помеѓу пилотот и дронот“, вели сопственикот на компанијата, Петар Георгиев.

Тој дава пример за тоа како функционираат системите инсталирани околу фабриката Самел-90.

„Детектираме дронови на околу десет километри од локацијата и кога ќе се приближат, да речеме, на 5 километри од него, блокирачот се вклучува автоматски или рачно. И дронот или слетува или се враќа кај оној што го испратил.“

Местото на Бугарија во заедничката европска одбрана

Георгиев не споделува детали за тоа каде ги продаваат своите беспилотни летала и системи против беспилотни летала. Според него, нивните најголеми пазари се „Индија, Египет и други земји во источниот дел од светот“.

„Западна Европа не е наш пазар, иако нашите производи не се полоши, но таму земјите се грижат за своите производители“, вели тој.

Во минатото, Самел-90 исполнувал и нарачки за бугарското Министерство за одбрана, како на пример за специјализирани воени возила. Сепак, досега, нивните технологии за беспилотни летала и противбезбедносни летала не добиле никакво внимание, вели Георгиев.

Во оваа позадина, и бугарската армија и критичните цивилни објекти - како што се главните аеродроми во земјата - не се доволно подготвени да се одбранат од напади со беспилотни летала.

Во разговор за РСЕ/РЛ, воениот експерт Ивајло Иванов од Атлантскиот резервен сојуз на офицери истакна дека бугарската армија во моментов има само стари традиционални радари, кои се дизајнирани да детектираат поголеми авиони - како што се борбени авиони, хеликоптери и крстосувачки ракети.

„Дроновите, особено оние што летаат многу ниско до земјата, околу 50 метри и го следат теренот, тешко се детектираат со традиционалните радари. Покрај тоа, голем дел од овие дронови се доста мали, направени од разни видови композитни материјали, односно нивната рефлектирачка површина е многу мала“, забележува Иванов.

Сепак, дури и ако се детектираат инвазивни авиони, Бугарија нема соодветни средства да ги собори. Традиционалните борбени авиони или ракети, кои чинат милиони, се исклучително скап начин за уништување на беспилотни летала за неколку илјади долари.

Во февруари, неидентификуван дрон го наруши работењето на аеродромот во Софија и беа откажани неколку летови. Бугарските власти го опишаа инцидентот како провокација, но не кажаа кого се сомневаат дека стои зад него. Министерот за транспорт Гроздан Караџов објави дека системи за заштита од дронови ќе бидат воведени на главните аеродроми во земјата.

РСЕ/РЛ испрати прашања и до министерствата за транспорт и до министерствата за војска за тоа какви мерки се преземени досега, но не добивме одговори до моментот на објавување.

Од своја страна, вицепремиерот Томислав Дончев изјави на почетокот на октомври дека очекува студија на пазарот и конкурентска постапка за бугарските развивачи на неколку видови дронови да започнат „секој момент“.

Сепак, проблемот не е само во Бугарија, како што покажаа голем број случаи во Полска, Романија, Данска, Норвешка, Германија и други земји. По нив, Европската комисија предложи унијата да изгради свој „ѕид против дронови“, а идејата официјално ќе ја дискутираат европските лидери на нивниот состанок подоцна во октомври.

Според Иванов, деталите за овој предлог остануваат нејасни, но се знае дека тој ќе мора да вклучува две работи: од една страна, сензори што можат да детектираат и следат дронови што напаѓаат, а од друга страна - соодветни средства за нивно уништување. Според експертот, „задолжително е Бугарија да учествува во сите овие иницијативи“.

„Шансите на Бугарија се во однос на сензорите во поголема мера, постои и бугарска компанија која произведува сателити, има бугарски компании кои се доста добро застапени во развојот на беспилотни летала“, вели тој.

Според Петар Георгиев, сопственик на „Самел-90“, неговите производи се целосно конкурентни со оние произведени во други европски земји. Затоа, според него, бугарското производство може да заземе важно место во паневропските одбранбени напори.

„Нашите системи против беспилотни летала се многу пати поевтини од западните. На пример, систем од германскиот Rohde & Schwarz е барем 4-5 пати поскап од нашиот, додека квалитетите и функциите се исти“, вели Георгиев.

„Ние самите мора да преземеме чекори и акции, под „ние“ мислам на Бугарија како земја, и со свои сили и средства да видиме што може да се одбрани и обезбеди. Мислам дека имаме доволно технолошки капацитети од сите видови и не треба да се потценуваме.“„Ние самите мора да преземеме чекори и акции, под „ние“ мислам на Бугарија како земја, и со свои сили и средства да видиме што може да се одбрани и обезбеди. Мислам дека имаме доволно технолошки капацитети од сите видови и не треба да се потценуваме.“