Ни леви, ни десни, ни граѓански, ни националистички.
И покрај ставот на студентското движење да не одлучува за прашања што би го поларизирале општеството во Србија, годината масовни антивладини протести беше обележана со десничарски и националистички пресврти.
„Десницата апсолутно се обидува да го преземе протестот, но не е толку голема. Само е погласна и добро организирана“, оцени политикологот Душко Радосављевиќ за Радио Слободна Европа (РСЕ).
Од друга страна, протестите беа обележани и со патувањето на студентите до седиштето на Европската Унија, заедништвото во општество обележано со меѓуетнички тензии и катарзичната порака од еден од српските учесници во војните на територијата на поранешна Југославија.
„Имам чувство дека повеќето од тие студенти се тука за една цел, а тоа е да изградат здраво општество“, изјави за РСЕ Борис Којчиновиќ, студент на Филозофскиот факултет во Нови Сад.
Студентите од Санџак на југозападот на Србија, со мнозинско бошњачко население, ја носат истата порака.
Со пораката „Нема да нè разделите“, тие пешачат повеќе од 400 километри за да ја одбележат годишнината од трагедијата во Нови Сад.
Студенти од Нови пазар на пат кон Нови Сад
Главното барање на студентите се однесува на одговорноста за смртта на 16 лица при падот на реконструираната настрешница на Железничката станицаво тој град, што, велат, е предизвикано од корупција. Незадоволни од реакциите на властите, шест месеци подоцна тие ги додадоа барањата за предвремени избори.
„Национализам или здрав патриотизам“
„Во поделеното општество во кое сите пораснавме, голем број студенти не перцепираат правилно што е здрав патриотизам, и поради ова се случуваат некои отстапувања“, вели Борис Којчиновиќ, студент на Филозофскиот факултет во Нови Сад.
Токму ова ги истакнува предизвиците со кои се соочува студентското движење, оценува политикологот Наим Лео Бешири. Според него, тоа е конформизам и обид да се освои и левиот и десниот електорат.
„Не можете да ја победите владата по прашањето на национализмот затоа што е далеку пред вас“, вели Бешири.
Загриженоста за присуството на националистички наративи „во одредени делови од протестното движење“ ја изрази и Европскиот парламент во својата најнова Резолуција за Србија.
Кој го „брани“ Косово на протестите?
Иако студентите најавија дека ќе учествуваат на изборите, што владата засега го одбива, со свој список, нивниот состав и програма сè уште не се објавени.
Сепак, во седмиот месец од протестот, тие го додадоа својот став за Косово кон барањата за владеење на правото и борба против корупцијата.
Тие се залагаа за „почитување на територијалниот интегритет, воена неутралност и заштита на српскиот народ во Косово и во регионот“.
Во пресрет на октомвриските локални избори во Косово, студентите на Правниот факултет во Белград организираа протест на кој побараа „одговорност од сите оние кои ги кршат правата на српскиот народ“.
По протестот следеше објава на социјалните мрежи за „предавството“ на Косово од страна на властите во Србија.
Организаторите на протестот од Правниот факултет не одговорија на прашањата на РСЕ за барањата на собирот, кој беше значително помал по бројност од другите протести организирани од студенти.
Србија - Студенти протестираат во поддршка на Србите од Косово, Белград, 11 октомври 2025 година
На 11 октомври се собраа околу илјада луѓе.
„Тој митинг имаше многу елементи на десничарски и повеќе личеше на навивачки митинг отколку на студентски митинг“, изјави за РСЕ студент на Филозофскиот факултет во Белград, додавајќи дека „десницата во студентското движење е немоќна“.
„Силна на зборови, но слаба на дела“.
Тој го изразува своето мислење анонимно бидејќи сè уште се придржува до правилата на студентското движење да не излегува јавно за прашања што не се дел од договорените барања на студентите [името им е познато на уредниците].
Неговиот колега од Филозофскиот факултет во Нови Сад, Борис Којчиновиќ, оценува дека темата за Косово, „со која многу политичари си играат со децении, сè уште се користи на погрешен начин“.
„Луѓето многу често се фокусираат на тој територијален и религиозен аспект и малку размислуваат за тоа како живеат луѓето што живеат во Косово“, вели тој.
Во 2008 година, Косово ја прогласи својата независност, која Србија сè уште не ја признава и ја смета за своја покраина. Таквиот став беше вткаен во Уставот на Србија во 2006 година.
Анкетата од 2025 година на невладината Младинска организација „Чадор“ на Србија покажува дека повеќе од 30 проценти од испитаниците на возраст од 15 до 30 години веруваат дека Белград треба да работи на помирување на Србите и Албанците, а прашањето за статусот на Косово да го остави за подоцна.
За разлика од претходните две години, кога опцијата со најголема поддршка беше дека Србија „треба да го врати Косово со воени средства“, сега околу 13 проценти од младите луѓе одговараат на тој начин.
Која е улогата на екстремната десница?
„Заштита“ на Србите на протестот на 11 октомври со студентите побараа и претставници на екстремно десничарски групи, од кои некои беа забранети со одлука на Уставниот суд на Србија.
Не беше прв пат да се појават на студентските протести.
„Мојот став е дека ниедна екстремистичка организација не е добредојдена во студентското движење, но едноставно не е можно во таква маса луѓе што доаѓаат на нашите протести, да обрнуваме внимание на тоа кој е присутен“, изјави за РСЕ друг студент кој не сака да биде идентификуван.
Тој наведува дека владата вложува сè повеќе напори да го дискредитира нивното движење.
„Дали треба да нè претстават како „обоени“, или како екстремисти и слично. Но, тие не разбираат дека нашите темели се толку стабилни како во декември минатата година [кога започнаа протестите]“, рече овој студент на Електротехничкиот факултет во Белград.
Властите во Србија го делат ставот на официјална Русија, која, без да даде докази, ги повторува обвинувањата дека западните служби стојат зад обидот за „шарена револуција“, термин што го користи Кремљ за да го опише соборувањето на авторитарните режими во поранешните советски републики.
Во овој контекст, политикологот Душко Радосављевиќ, исто така, го толкува појавувањето на ултрадесничарите на демонстрациите.
„Многу често станува збор за местенки од безбедносни групи кои се на платен список на државата и на тој начин предизвикуваат конфузија“, оценува тој.
Десни пресврти на протестот
Спротивно на прокламираното еднакво дистанцирање од сите политички опции, студентскиот протест одржан на 28 јуни, на верскиот празник Видовден, отиде целосно надесно.
Овој ден е поврзан со средновековната битка во Косово, што го создаде митот на кој се потпираа српските националисти во војните во поранешна Југославија во 1990-тите.
Повиците за „одбрана на српскиот народ“ надвор од Србија, кои започнаа војни во 1990-тите, повторно се слушнаа од протестот на 28 јуни.
„Говорниците беа избрани со цел да се нагласи, од една страна, плуралноста во рамките на движењето, но и целото општество, а од друга страна, единството на општеството со цел промена на режимот и формирање систем“, вели студентот на белградскиот електротехнички факултет.
Еден од демонстрантите, Стефан од Зрењанин, за РСЕ изјави дека ги поддржува пораките од протестот на Видовден.
„Горд сум кога се бориме за нашите национални интереси, за Косово и Метохија. Вучиќ го продаде сето тоа, а од нас зависи да се вратиме на вистинските вредности и да ги поддржиме сите Срби, ние сме еден народ“.
Милица од Белград, од друга страна, наведува дека свртувањата кон десно ја оддалечиле од протестот.
„Тоа не се вредностите што ги претставувам и не сакам да стојам зад тие пораки. Ако сакаат моја поддршка и гласање на некои идни избори, мора да има јасна ограда од тоа“.
Милош, долгогодишен активист од Белград, вели дека протестот на Видовден бил непријатно изненадување за него, но дека тоа не го одвратило од учество.
Белград - Студентски протест на „Видовдан“
„Малку поладноумен, го рационализирав тоа свртување кон десно како последица на одлуката на студентите да бараат и да излезат на гласачки места. Како популизам со кој веројатно ќе се обидат да ги освојат пошироките маси“.
Дали има став за ЕУ?
Протестите беа придружени со религиозни симболи и знамиња со картата на Косово и српското знаме, со пораката „Нема предавање“, додека знамињата на ЕУ беа „исфрлени“ од демонстрациите неколку пати.
„Студентите кои се либерално ориентирани нема да го забранат ниту знамето „Нема предавање“ ниту знамето на Европската Унија. А студентите кои се од десно ќе го носат знамето „Нема предавање“, а Европската Унија не може да се најде таму“, вели Борис Којчиновиќ.
Студентите не излегоа со јасен поглед на односот меѓу Србија и ЕУ, чија земја е кандидат за членство од 2009 година.
„Сега не треба да размислуваме за тоа бидејќи примарната цел е да се елиминира сè што нè дели. Кога ќе дојде нова влада и кога ќе обезбедат некои слободни избори, ќе можеме да разговараме за тоа дали сме за ЕУ или за Русија“, вели студентот на белградскиот електротехнички факултет.
Истото го наведува и неговиот колега од Нови Сад.
„Но, не можам да ги разберам луѓето кои сакаат демократско општество и се свртуваат кон Русија. Мислам дека тоа произлегува и од наративот дека Русите се наши браќа, а ова се наши непријатели“, рече Борис Којчиновиќ.
Дури и по руската инвазија на Украина, Србија инсистира на политика на рамнотежа меѓу Истокот и Западот, поради што не ја усогласува својата надворешна политика со ЕУ.
Таквиот став на претседателот Александар Вучиќ е поддржан од мнозинството млади луѓе, според истражувањето меѓу младите на Србија, спроведена од „Чадор“.
„Студентите не се кохерентни, имате од многу лево до многу десно ориентирани. Им недостасува политичко искуство и голема штета е што не им подадоа рака барем дел од опозицијата и организациите на граѓанското општество“, оценува политикологот Наим Лео Бешири.
Една година по почетокот на протестите, нивното сврзно ткиво остануваат барањата за борба против корупцијата.