„Веќе долги години, Харвард е на првото место на Шангајската листа, имајќи ги предвид и неговите финансии. Но прашањето не е секогаш колку пари се даваат, туку и како тие се трошат. Еден професор таму има по три асистенти, а студентите пристап до многу ресурси и библиотека која работи 24/7. Неблагодарно е да правиме споредба, но ако нам ни фалат книги, дали ќе може да ги дадеме истите резултати?“, вели за Радио Слободна Европа, Лука Павиќевиќ од Скопје кој студира на Харвард.
Поранешниот лидер на Средношколскиот сојуз, веќе е на половина од своите студии по Историја и политички науки на Харвард за кои има стипендија. Вели дека опцијата за студирање надвор од дома ја разгледувал уште во првата година од средното образование, иако патот за добивање стипендија бил комплексен.
„Сега кога го гледаме врвот можеби Шангајската листа ни изгледа далечна, но треба да си го поставиме прашањето што со земјите од регионот кои некогаш биле во истата држава со нас. Белградскиот универзитет е подобро рангиран од Љубљанскиот и од Загрепскиот, што е индикативен пример бидејќи Србија не е членка на ЕУ, а има подобри резултати“, додава 21-годишниот Лука.
Според Лука кој и самиот во иднина се гледа како универзитетски професор нашата држава треба да види што е тоа што го направиле поранешните југословенски републики.
Шест критериуми за ранг на Шангајската листа
Рангирањето на Шангајската листа се базира на шест критериуми. Првиот е добивањето на Нобелова награда и Филдсов медал, потоа објавени трудови во врвни научните списанија како „Nature“ и „Science“, високо цитирани истражувачи, број на индексирани научни публикации и перформанси по глава на жител.
Досега ниту еден од македонските универзитети не се нашол на оваа листа. Но Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје се најде на листата што ја објавува SCIMAGO Institutions Rankings, сервисот за рангирање на високообразовни и истражувачки институции во светот.
На оваа листа, УКИМ паднал за дури 3128 места на вкупното рангирање во периодот од 2016 до 2025 година.
Поранешниот ректор на овој Универзитет, проф. д-р Велимир Стојковски дека ваквиот пад е катастрофален и затоа треба да се постави прашањето – не дали се дадени финансии, туку што е направено со нив.
Професорот Стојковски кој беше ректор на УКИМ од 2008 до 2016 година, вели дека функционирањето на универзитетите зависи од финансиите од државата, кои иако се зголемуваат, сами по себе нема да го решат проблемот со рангирањето.
„Процентот од БДП што се одвојува за науката, во континуитет се зголемува. Се субвенционираат печатени трудови во списанија со фактор на влијание, се финансираат научно-истражувачки проекти со солидни средства, се купува опрема. Ако тргнеме само од овие факти, треба да очекуваме дека универзитетите би биле сѐ подобро рангирани. Но тоа не се случува, напротив“, вели проф. д-р Стојковски за Радио Слободна Европа.
Потенцира дека надлежното Министерство за образование и наука може само да купи опрема за универзитетите, но нејзиното користење ќе зависи од универзитетските единици.
„Ако земеме хипотетички пример во кој МОН со стопроцентно учество купил некаков апарат, за волја на вистината, ќе треба да видиме и дали другата страна овозможила негово непречено функционирање. Тој апарат кој државата ви го оставила на располагање, треба да работи за да придонесе да се добијат нови резултати, да се објават нови трудови и тие да се повлечат во одредени бази па оттука и подобро рангирање. Само така ќе дојдеме до вистинскиот одговор, а вакви примери има многу по факултетите“, додава Стојковски.
Недостасуваат повеќе асистенти
Според него, на универзитетите секогаш постои и потреба од нови асистенти, односно млад кадар кој ќе има значајна улога во како што вели, синџирот на високо образование.
„Меѓутоа и тука треба да се направи една добра проценка и добар план – каде се потребни, колку се потребни, со која динамика се напредува. Затоа што, не може да има на некоја катедра четири професори, а ниеден асистент“, заклучува Стојковски.
Зборувајќи за дисперзијата на факултетите како обид да се доближи високото образование до што повеќе млади, вели дека иако идејата била добра, се спровела погрешно.
„Да се развива одреден регион со факултети кои се карактеристични за тој регион, што би биле од корист за сите, во една добра инфраструктура поврзаност е добро решение. Но да се копираат исти универзитети кои се наоѓаат многу блиску едни до други, би влијаело на рационалното користење на средствата бидејќи нашата државата не е толку богата за да развива на исто ниво толку универзитети“, вели соговорникот на РСЕ.
Славески : Поделба на истражувачки и наставни универзитети
Во меѓувреме, властите веќе работат на новиот Закон за високо образование, кој како што велат, ќе ги унапреди состојбите.
Но професорот Трајко Славески, актуелниот гувернер на Народната банка, смета дека треба внимателност и дека не се потребни исти критериуми за прием на сите универзитети.
Тој предлага државните универзитети да се поделат на наставни и истражувачки. Во изјава за РСЕ, Славески нагласува дека ова веќе функционира ширум САД, Европа, но и Азија.
„Не треба да си создаваме фрустрации по секое објавување на Шангајската листа. Проблемот може да се реши со тоа што универзитетите ќе се издвојат според перформансите кои ги имаат во изминатите неколку децении и да се стават во поповолна положба од аспект на финансирањето“, смета Славески.
Ова би значело дека овие универзитети ќе имаат повеќе средства за истражување, што ќе повлече построги критериуми за прием и напредување. Од друга страна пак, останатите универзитети би имале статус на ‘наставни институции’, каде професорите ќе имаат помал притисок за објави во научни списанија.
„Тие ќе можат повеќе да се концентрираат на настава и работа со студентите. Јас сум бил во САД на двата типа универзитети – наставни и истражувачки. На оваа втора лига универзитети студентите добиваат многу солидно образование, дури некогаш и поголемо внимание од самите професори затоа што првите, се притиснати од потребата постојано да бидат во дослух со науката и да објавуваат истражувања“, додава Славески.
Промени во Агенцијата за квалитет во високото образование
Освен измени на Законот за високо образование, властите подготвуваат и нов Закон за научно-истражувачка дејност.
Годинава, за разлика од лани, двојно е зголемен буџетот за наука – информира Министерството за образование и наука за Радио Слободна Европа.
Минатата година, државата издвоила 380 милиони денари за наука, додека годинава предвидениот буџет изнесува 680 милиони денари.
Од оваа сума, преку три повици, веќе се распределени околу 370 милиони денари.
Властите ја разгледуваат и можноста за реструктуирање на Агенцијата за квалитет во високото образование во чии рамки се Одборот за акредитација и Одборот за евалуација.
Од МОН за Радио Слободна Европа, потсетуваат дека годинава за првпат е обезбеден бесплатен пристап до научните бази SCOPUS и WEB OF SCIENCE за сите научници, професори и студенти на државните универзитети.
Потпишан е договор со Заедничкиот истражувачки центар на Европската комисија во Италија за обезбедување на дополнителна поддршка за македонските научници во насока на реализација на целите од Стратегијата за паметна специјализација – додаваат од МОН.
