Минатата недела, два случаја во две различни општини во државата - Шуто Оризари и Струга го отворија прашањето дали Министерството за образование и наука има контролен механизам во трошењето на парите што ги исплаќа до општините за основните училишта.
Овие пари МОН ги исплаќа во форма на блок дотации како финансиска поддршка за организација на воспитно-образовниот процес.
Во примерот со Шуто Оризари, Министерството за внатрешни работи поднесе кривична пријава против поранешен службеник во општината за злоупотреба на пари добиени преку блок дотации од Министерството за образование.
Како што соопшти МВР, осомничениот кон крајот на 2023 година како раководител на сектор во Шуто Оризари со лажни налози прибавил противправна имотна корист од буџетската сметка на општината во вредност од 3.600.000 денари.
„По основ на одржување на училишни објекти, во пет наврати изготвил лажни налози за исплата на парични средства злоупотребувајќи печат на општината, како и скратен потпис на актуелен градоначалник на истата... Парите биле префрлени по основ на три налози кон правно лице од Скопје, а дополнително осомничениот формирал уште едно правно лице во кое тој бил сопственик каде што исто така пуштил уште два парични налози“, соопшти полицијата.
Градоначалникот Курто Дудуш, чиј потпис бил злоупотребен за исплата на парите, не открива повеќе детали, велејќи дека не сака да ја попречува истрагата на МВР.
„После настанот, службеникот и не доаѓаше редовно на работа, а во период од некои два месеца општината му даде отказ од работното место“, изјави за РСЕ Курто Дудуш.
Од Министерството за образование и наука велат дека немаат надлежност да распределуваат средства по училишта за конкретни намени. Одобрувањето пари на општинските основни училишта посочија дека е надлежност на општината.
„По однос на ревизија и контрола, надлежно е и одделението за внатрешна ревизија, а за контрола надлежно е одделението за буџетска контрола кое е во состав на Секторот за финансиски прашања во МОН, кои вршат увид дали средствата се користат наменски. Надлежности за ревизија и контрола на наменско трошење на средствата имаат и општинскиот ревизор како и Министерството за финансии“, одговорија од МОН.
Ова се надлежностите во рамки на Министерството, но дали и како се спроведуваат на терен - нема податоци.
Министерството и општина Струга во клинч за ингеренциите
За разлика од Шуто Оризари, каде парите завршиле на приватна сметка на фирмата на раководителот, во југозападниот дел од државата приказната е поинаква.
Општина Струга преку Фејсбук јавно се откажа од ингеренциите врз основните училишта на територија на општината за следната учебна година, велејќи дека ги отстапува на Министерството за образование поради немање доволно пари за исполнување нормални услови за одвивање на образовниот процес во 12 основни училишта.
„Министерството од 1 септември 2025 година нема обврска да испраќа блок-дотации на жиро-сметката на општината, бидејќи од тој датум сите надлежности за основните училишта ќе бидат во нивни раце“, соопшти општината на официјалната Фејсбук страница.
Реагираше министерката Весна Јаневска која рече дека поради недомаќинско работење на градоначалникот Рамис Мерко и целото раководство во општина не им се доволно парите од блок дотациите за основните училишта.
Во разговор за РСЕ, градоначалникот на Струга, Рамиз Мерко, кој се наоѓа на американската црна листа и се соочува со неколку кривични пријави, меѓу кои и за именување на в.д. директор во училиште во општината, ваквата одлука ја образложува со аргументот дека покрај 12 централни, во рамки на општината има и 25 периферни училишта во руралните населби кои имаат двојазична или тројазична настава.
Градоначалникот вели дека не може учениците од планинските места да се спојат во централните бидејќи тоа опфаќа повеќе процеси.
„Има многу проблеми кои се додатни трошоци, кои не е задолжена општината тоа да го прави. Ридско планинските места се субвенционираа се водеше грижа да нема иселување од тие места. Во тоа периферно школо, ако тие 10 ученици ги пренесеш во друго школо ќе треба да затвориш училница, клас, учители без работа да останат. Нека донесат закон да нема училишта со помал број ученици на ниво на Македонија и ние ќе прифатиме таква работа“, вели Мерко.
На обвинувањата на Јаневска дека општината работи недомаќински затоа и недостигаат пари за училиштата, Мерко одговара дека во последните два мандати исплатиле речиси еден милион евра за материјални трошоци за основните училишта, иако тврди дека не се задолжени да го прават тоа.
„Ние немаме надлежност и не сме законски задолжени да трошиме средства за тоа. Ако работиме недомаќински, еве и ги пренесуваме ингеренциите на министерката за тие да работат домаќински. Само минатата недела за греење дојдоа две тужби во износ од над 15 милиони денри кои треба да ги платиме. Нека го тужат министерството зошто нас да не тужат. Школите веќе се исклучени од струја, ќе нема превоз бидејќи не се платени превозниците, ќе нема греење и децата нека одат пред судот и да бараат заштита за Мерко“, вели струшкиот градоначалник.
МОН нема намера да ги презме ингеренциите на Мерко за училиштата
Од Министерството за образование посочија дека со буџетот на Северна Македонија за општина Струга утврдена е блок дотација за основно образование за 2025 година во износ од 579.110.000 денари или 9,416,422 евра.
Од овие пари, дури над 95 % од блок дотацијата за основно образование, општината ги троши за плати на вработените во училиштата.
„МОН постојано во изминатите години укажуваше на потребата од рационализација, оптимизација и почитување на законските одредби во поглед на бројот на ученици во паралелка (20-30) и соодветно вработување на наставен кадар во училиштата. Вишокот на паралелки во училиштата предизвикува поголеми трошоци за исплата на плати на вработени, а со тоа им останува помалку средства за материјални трошоци“, одговорија од МОН.
Во однос на откажувањето на интегеренциите на општината врз основните училишта, од министерството уште еднаш рекоа дека „враќање на пренесени надлежности не е предвидено со закон“.
Износот на средствата кон општините кои ги префрла Министерството за образование и наука во форма на блок дотации, се пресметува по посебна методологија за пресметка и распределба која секоја година ја носи Владата.
Според најавите, од 1 јануари 2026 година ќе се применува нова формула за пресметка на блок дотации која ќе обезбедува поправична и транспарентна распределба на средствата по училишта, а во чија основа ќе биде стандардизираниот трошок по ученик. Но и натаму не се споменува како тоа ќе се контролира.
