Годишниот извештај на Европската Комисија за проширувањето покажува дека извршната власт на Европската Унија е сериозна во врска со додавањето нови членки до крајот на својот петгодишен мандат, кој истекува на крајот од 2029 година. Комисијата идентификуваше четири земји-кандидатки за ова: Албанија, Молдавија, Црна Гора и Украина.
Извештајот од 4 ноември, прв откако новата комисија ја презеде функцијата кон крајот на минатата година, е наменет да го процени напредокот (или недостатокот од него) на десет земји-кандидатки за ЕУ, вклучувајќи ги Босна и Херцеговина, Грузија, Косово, Северна Македонија, Србија и Турција.
Сепак, извештајот од оваа година има јасна геополитичка нота. Според официјални лица во Брисел, проширувањето на ЕУ е повторно на маса.
Последната земја што се приклучи беше Хрватска во 2013 година, а оттогаш Унијата всушност се намали за прв пат кога Велика Британија ја напушти ЕУ во 2020 година.
Во годишниот извештај за 2025 година се наведува дека „ова е првиот мандат на Комисијата од 2010 - 2014 година каде, со оглед на забрзаното темпо на процесот за некои земји-кандидатки, проширувањето е реална можност“ и дека целиот процес „сега се движи побрзо отколку во последните 15 години“.
Промената во темпото е поврзана со целосниот обем на нападот на Русија врз Украина,кој започна во 2022 година, додека шефицата за надворешна политика на ЕУ, Каја Калас, нагласува дека „геополитичките промени јасно ја покажуваат оправданоста за проширувањето.
„Проширувањето не е нешто што би сакале да го имаме. Тоа е неопходно ако сакаме да бидеме посилен играч на светската сцена“, истакна Калас.
Парите се во Црна Гора
Паметно е да се инвестираат пари во фактот дека Црна Гора ќе биде следниот член. Подгорица има за цел да ги заврши преговорите за пристапување во ЕУ до крајот на 2026 година, а во извештајот се наведува дека земјата „е на добар пат да ја постигне оваа амбициозна цел“.
На крајот, ова не е одлука на Европската комисија или на земјите-кандидатки. Сегашните 27 членки на ЕУ едногласно одлучуваат да отворат и затворат 33 поглавја за пристапување, кои ги вклучуваат сите политички области што земјите што сакаат да се приклучат кон ЕУмора да ги усвојат за да станат полноправни членки.
Подгорица преговара 13 години и, иако отвори преговори за сите 33 поглавја, успеа да затвори само седум. Сепак, повеќето од нив беа во последните 12 месеци, што го покажува моментумот кон пристапување.
Планира да затвори уште пет во декември, но тоа може да биде малку премногу оптимистичко според дипломатите на ЕУ контактирани од Радио Слободна Европа (РСЕ).
Загриженоста останува, особено во врска со борбата против организираниот криминал и корупцијата и независноста на судството. Значи, можеби следната година е прерано, но има гласини дека Црна Гора би можела да биде „28-та членка на Европската Унија во 2028 година“.
Албанија како следен најдобар кандидат
Албанија би можела да биде следниот најдобар кандидат за членство.
Владата во Тирана се надева дека ќе ги заврши преговорите до 2027 година, а Комисијата верува дека ова е остварливо. Напредокот на Албанијаво последните 12 месеци беше импресивен: таа отвори 28 од 33 поглавја и планира да започне преговори за последните пет поглавја на крајот од овој месец.
Сепак, клучот лежи во затворањето на поглавјата, а тоа е многу потешко. Тирана се соочува и со предизвик за односи со јавноста: додека Албанија е растечка туристичка дестинација - и многу Европејци купуваат имоти на нејзиното крајбрежје - земјата сè уште има негативна репутација како жариште на организиран криминал.
Затоа, не е изненадувачки што Европската комисија препорачува Тирана да вложи дополнителни напори во „истрага на трговците со дрога и зголемување на идентификацијата и разбивањето на криминалните групи“.
Што е со Молдавија и Украина?
Молдавија и Украина, од друга страна, остануваат цврсто „поврзани“ - како што беа откако двете аплицираа за членство во 2022 година - и покрај гласините оваа година дека би можеле да се разделат.
Создавањето сопствен пат би ѝ овозможило на Молдавија да започне преговори за пристапување, додека пристапувањето на Украина е блокирано од Унгарија повеќе од една година и веројатно ќе остане во застој до следните парламентарни избори во Унгарија, кои ќе се одржат во април 2026 година.
Молдавија се надева дека ќе се приклучи на ЕУ во 2028 година, а Украина верува дека би можела да стане членка во одреден момент оваа деценија, и покрај воената ситуација.
Двете земји добија најдобри оценки од Комисијата досега, иако Киев беше предупреден претходно оваа година за влијанието на специјалните агенции за борба против корупцијата НАБУ и САП.
Иако земјите остануваат во ќорсокак, сите земји-членки на ЕУ, освен Унгарија, се согласија да продолжат со техничката работа со Кишињев и Киев во исчекување на конечно политичко зелено светло од Будимпешта, што би можело да дојде со промена на владата следната година.
Идејата е да се отворат што е можно повеќе поглавја одеднаш.
Општото мислење во повеќето престолнини на ЕУ е дека околу половина може да се отвори. Комесарката за проширување Марта Кос дури и забележа, донекаде оптимистички, дека преговорите за сите 33 поглавја би можеле да започнат веднаш ако Будимпешта се предомисли.
Поедноставување на процесот на проширување
Во меѓувреме, преговорите продолжуваат за тоа како процесот на проширување да биде попрактичен.
Претседателот на Европскиот совет, Антонио Кошта, ја изнесе идејата дека само едногласно одобрување треба да биде доволно за започнување и завршување на преговорите за пристапување - предлог што брзо го отфрлија членките на ЕУ, кои претпочитаат повеќе „сопирачки“ за да го забават процесот на проширување.
Унгарија не е единствената земја со проблеми со своите соседи кои не се членки на ЕУ: Бугарија моментално ја блокира Северна Македонија, а Хрватска сака да ја држи Србија под контрола пред Белград да може да пристапи.
Во последните недели имаше и други политички „пробни балони“ за тоа како би можело да функционира проширувањето. Беше разгледана можноста новите членки да немаат право на глас за одредени прашања - еден вид секундарно членство што украинскиот претседател Володимир Зеленски веднаш го отфрли кога беше прашан за тоа.
Во меѓувреме, Европската комисија ќе работи на прегледи на политиките и реформите пред проширувањето за да го процени влијанието на новите членови врз различни области на политиката.
Кос веќе ја презентираше идејата за механизам што би овозможил суспензија на правото на глас или одбивање на пристап до фондовите на ЕУ за нови членки во случај на кршење на владеењето на правото.
Сето ова е јасна алузија на постарите, западни членки на ЕУ кои не се ентузијастични за проширување на Унијата од страв од „уште една Унгарија“, алудирајќи на бројните прекршувања на владеењето на правото од страна на Виктор Орбан и битката со Брисел во текот на годините.
Најверојатниот начин да се направи проширувањето управливо е нешто што веќе се користело во минатото: транзициски периоди. Овој механизам беше користен за време на проширувањето во 2004 година, кога осум земји од Централна и Источна Европа станаа членки на ЕУ, а на нивните граѓани, на пример, не им беше дозволено веднаш да бараат работа во други делови од ЕУ.
Полска, со својот голем земјоделски пазар, исто така не беше целосно интегрирана во единствениот пазар на ЕУ преку ноќ. Сличен аранжман за земјоделски производи од Украина, кои предизвикаа политички проблеми во делови од Унијата, не би бил изненадувачки.
Од четирите земји-кандидатки, Украина ја има најтешкиот пат пред себе, со оглед на нејзината големина и предизвиците од војната.
На ЕУ ќе ѝ биде многу полесно да ги „апсорбира“ Албанија, Молдавија и Црна Гора. Кос алудираше на фактот дека населението на Црна Гора, кое брои околу 600.000 жители, е исто како и населението на белгискиот пристанишен град Антверпен, и дека Албанија и Молдавија, со помалку од три милиони жители, се слични по големина со Рим.
Немојте да се изненадите ако овие земји станат 28-ма, 29-та и 30-та членка на Европската Унија.
