Еден ден откако Соединетите Држави ги укинаа санкциите против Милорад Додик, се поставува прашањето - дали ова значи ново политичко поглавје во Босна и Херцеговина?
Аднан Черимагиќ, аналитичар на Европската иницијатива за стабилност од Берлин, смета дека со овој потег САД покажуваат дека сè уште се „на возачкото седиште“ кога станува збор за меѓународниот ангажман во Босна и Херцеговина.
„Одлуката за укинување на санкциите е дел од напорите на администрацијата на Трамп, кои траат веќе неколку месеци, и се поврзани со обид да се придонесе за деескалација на ситуацијата во Босна и Херцеговина“, изјави Черимагиќ за Радио Слободна Европа (РСЕ).
Според него, одлуката за санкциите е одраз на „трансакциската политика“ на Доналд Трамп.
„Таа се состои во фактот дека тие очекуваат одредени отстапки од оние со кои соработуваат, односно со кои разговараат, што за возврат би добило некаков позитивен третман од САД“, рече Черимагиќ.
Черимагиќ додава дека реакцијата на Стејт департментот покажува дека американската страна сега гледа простор за „нов однос“ со актерите во Босна и Херцеговина, првенствено заснован на заеднички економски интереси.
На 29 октомври, Додик и уште 48 лица и компании беа отстранети од „црната листа“ на Министерството за финансии на САД.
Стејт департментот за Радио Слободна Европа објасни дека постапките на Народното собрание на Република Српска, кое поништи голем број неуставни закони на седницата на 18 октомври, во голема мера влијаеле на оваа одлука.
На истата седница каде што беа поништени законите, долгогодишната советничка на Додик, Ана Тришиќ Бабиќ, беше избрана за вршител на должноста претседател на РС, до предвремените избори на 23 ноември.
Во август, на Додик му беше одземен мандатот како претседател на ентитетот, откако Судот на Босна и Херцеговина го осуди на една година затвор и шест години забрана за вршење јавни функции поради непочитување на одлуките на високиот претставник.
Нова американска политика кон Босна и Херцеговина?
Уредникот на порталот „Бука“, Александар Трифуновиќ, смета дека Додик ја разбрал пораката на Вашингтон и затоа долго време не зборувал за одвојување од БиХ, приклучување кон Србија и слично.
„Америка е заинтересирана само за целосна Босна и Херцеговина, а тоа е реченицата што Марко Рубио (државен секретар на САД) ја спомена некаде на почетокот на оваа година, дека Америка сигурно ќе се спротивстави на секој обид за дестабилизација на државата Босна и Херцеговина“, вели Трифуновиќ.
Во исто време, Черимагиќ очекува дека САД нема да го остават настрана политичкиот капитал што го поседуваат, сега кога санкциите против Додик се укинати.
„Мислам дека ќе се обидат да се фокусираат на обидот да покажат дека сè што направиле досега води кон понатамошни конкретни чекори, и не би ме изненадило ако станува збор за буџетот или некои други документи“, смета тој.
Факултетскиот професор од Сараево, Енвер Казаз, смета дека „Соединетите Држави дефинитивно одлучиле да го откажат руското влијание на Балканот и да им покажат на Русите дека оваа област е нивна сфера на интерес“.
„Затоа, со едноставно откажување на санкциите и отстранување на Додик од сите важни позиции, го згаснаа руското влијание во Босна и Херцеговина преку СНСД“, смета Казаз.
Дали СНСД ќе продолжи со опструкции?
Трифуновиќ нема сомнежи дека СНСД ќе биде целосно уништена со укинувањето на санкциите и дека всушност Додик сега има „многу подобра позиција“ отколку пред неколку месеци, кога многу политичари го сметаа за „политички отпад“.
„Во тој контекст, тој ќе биде многу важен за секое идно формирање на насоката на БиХ кон ЕУ, НАТО или слично, и сигурно е дека ќе биде побрутален отколку што беше“, оценува Трифуновиќ.
Черимагиќ вели дека постојат две опции - враќање кон „деструктивни политики“ или наоѓање заеднички јазик.
Зошто Босна и Херцеговина е во политичка криза со месеци?
Коалицијата на државно ниво се распадна во јануари, кога пратениците од СНСД на Додик не гласаа за два реформски закони што требаше да ја доближат земјата до ЕУ.
Претставниците на Тројката, три партии од Федерацијата на БиХ (Социјалдемократска партија, Народ и правда, Наша странка), во тоа време објавија дека ова е „кршење на коалицискиот договор“ и ги обвинија Додик и неговата партија за „кршење на мирот и безбедноста на БиХ и регионот со неуставни дејствија“.
После тоа, тие неколку пати се обидоа да ги отстранат кадрите на СНСД во Советот на министри на Босна и Херцеговина, Сташа Кошарц, министер за надворешна трговија и економски односи и Срѓан Амиџиќ, министер за финансии и трезор, но не успеаја поради блокадите на партијата на Додик во Босна и Херцеговина.
Буџетот требаше да биде усвоен во октомври 2024 година, но поради распадот на коалицијата и политичките блокади, државата ја потроши целата година на привремено финансирање.
Затоа синдикатите на вработените во државните служби и институции поднесоа кривични пријави против членовите на Претседателството на БиХ и Советот на министри на БиХ, бидејќи претходно им беше ветено зголемување на платите.
На крајот на септември, пред рокот, властите во БиХ ја усвоија Агендата за реформи, список на социјални и економски реформи што ги бара ЕУ, со цел да добие средства од Планот за раст за Западен Балкан.
Босна и Херцеговина задоцни речиси две години со усвојувањето на овој план, единствен во регионот, и поради ова планираниот износ од една милијарда евра веќе е намален за 108,5 милиони.
Што се однесува до европскиот пат на БиХ, сè уште се чека изборот на главен преговарач со ЕУ, како и усвојувањето на измените на Законот за Високиот судски и обвинителски совет (ВСО) и новиот закон за судовите, кој би предвидел формирање на државен апелационен суд.
