Вчера (19 август) не се појави на работа во канцеларијата во Бања Лука. Наместо тоа, Милорад Додик посети неколку градови во Република Српска (РС).
Тој ги претстави како официјални посети во својство на претседател на РС, иако тоа не е официјално веќе 24 часа.
Со одлуката на Судот на Босна и Херцеговина, со која се потврди одлуката на Централната изборна комисија за одземање на неговиот мандат, Додик ги изгуби сите уставни и законски овластувања на претседателот на РС.
Ова всушност значи дека тој нема право да го претставува ентитетот, да управува со буџетот на Канцеларијата на претседателот на РС и да донесува клучни одлуки во извршната и законодавната власт.
Доколку одбие да ја напушти функцијата, според правните експерти, би можел да се соочи со нови кривични пријави, покрај постојната истрага, во која Обвинителството на Босна и Херцеговина го сомничи за „напад на уставниот поредок“ на земјата.
Во меѓувреме, Министерството за надворешни работи на Босна и Херцеговина објави дека Додик има 15 дена да го врати службениот пасош на Босна и Херцеговина.
И додека се чека ЦИК да распише избори во рок од 90 дена, што е законскиот рок, ентитетот РС се соочува и со правен вакуум. Имено, Уставот на Босна и Херцеговина, но ниту Уставот на РС, не предвидуваат кој би можел да го замени Додик на функцијата претседател на ентитетот.
Судот на Босна и Херцеговина и Централната изборна комисија не одговорија на прашањето на РСЕ кој треба да ја спроведе конечната пресуда на Судот на Босна и Херцеговина, со која Додик беше осуден на шестгодишна забрана за вршење јавна функција и една година затвор за непочитување на одлуките на високиот претставник во Босна и Херцеговина.
Уставот на РС без решение
Уставот и законите на Република Српска не пропишуваат експлицитно што да се прави во случај судот да му забрани на претседателот на овој ентитет да ги извршува своите должности.
Дополнително, не е јасно дефинирано кој ја презема функцијата претседател во други, ненадејни околности.
Заедно со претседателот, РС има и двајца потпретседатели, но тие можат привремено да ги преземат претседателските должности, само ако легитимниот претседател ги предаде.
Недим Адемовиќ, експерт по уставно право, истакнува дека во сегашната ситуација во врска со мандатот одземен од Додик, постои нерегулирана област што „не може да се замени“ со правно толкување.
„Мислам дека ова е порака до ЦИК на БиХ да преземе сите мерки брзо за што поскоро пополнување на функцијата претседател во РС, а не да чека на рокот од 90 дена за одржување избори. Можеби само високиот претставник во БиХ, доколку смета дека непополнувањето на оваа функција го нарушува цивилното спроведување на Дејтонскиот договор, може да наметне решение“, изјави Адемовиќ за РСЕ.
Адемовиќ истакнува дека Додик не може повеќе уставно да ја извршува функцијата претседател на РС и дека треба да се преземат законски мерки за да се спречи во тоа, доколку одбие да ја напушти својата позиција.
„Централната изборна комисија треба, во соработка со Судот на Босна и Херцеговина и Обвинителството на Босна и Херцеговина, да координира мерки со цел да ја спроведе пресудата и да го спречи Додик да ги извршува своите должности“, рече Адемовиќ.
Секој потег на Додик на отстранетата позиција е „ново кривично дело“
Адвокатот Владо Адамовиќ за РСЕ предупредува на сериозни правни последици во случај Милорад Додик да одбие да ја напушти функцијата претседател на Република Српска.
„Ова се нови кривични дела“, истакнува тој, нагласувајќи дека секоја активност што се спротивставува на правно обврзувачката одлука на Судот на Босна и Херцеговина и ЦИК, вклучително и спречување на предвремени избори или обид за одржување нелегален референдум, може да претставува повеќекратни кривични дела.
Адамовиќ објаснува дека Додик повеќе нема никаква правна основа за вршење на должноста претседател.
„Неговите потписи на документи, закони и одлуки повеќе не се валидни, а секој обид за нивно издавање е потенцијално кривично дело“, нагласува Адамовиќ.
Тој, исто така, истакнува дека неговиот наследник, кој ќе биде избран на предвремените претседателски избори во РС, треба да биде и лицето што ќе го спречи Додик нелегално да ја извршува функцијата.
„Должност на наследникот е да побара интервенција од полицијата за да се обезбеди спроведување на законот. Иако СНСД (Сојуз на независни социјалдемократи) на Додик сè уште има мнозинство во Народното собрание на РС, политичката моќ на партијата не може да ја замени законската рамка што го спречува Додик да продолжи да ги извршува своите должности“, вели Адамовиќ.
Заканите на Додик се „правно неодржливи“
Аналитичарот Давор Ѓенеро смета дека фактите според кои Додик ја признал судската пресуда против него, почитувајќи ја жалбената постапка, и дека, откако бил избран за претседател на РС, ја признал и Изборната комисија на Босна и Херцеговина, водат до фактот дека прекинувањето на мандатот на Додик е неоспорно.
Тој истакнува дека заканите на Додик за обид за забрана на одржување избори во РС и распишување нови референдуми треба да се гледаат и во овој контекст.
„Ентитетот не е држава и не може да донесува одлуки што се спротивни на Уставот на БиХ или не би го поминале тестот за уставност пред Уставниот суд на БиХ. Додик сега дури нема ни можност да распише референдум на територијата на ентитетот. Додик е дел од политичкото минато на Босна и Херцеговина, додека заканите и обидите за манипулирање со инструментите на власта во РС се правно и политички неодржливи“, заклучува Ѓенеро.
Аналитичарот јасно нагласува дека најавените референдуми - едниот за мандатот на високиот претставник, а другиот за статусот на Република Српска - се правно неизводливи.
„Не е можно да се распише референдум за прашања од сферата на спроведувањето на законот и владеењето на правото. Ентитетот не е држава и не може да донесува одлуки што се спротивни на Уставот на БиХ, во спротивно нема да го поминат тестот за уставност пред Уставниот суд на БиХ. Додик дури нема можност да распише референдум на територијата на ентитетот“, заклучува Ѓенеро.
Кои надлежности ги изгуби Додик?
Со конечноста на одлуката на Централната изборна комисија и потврдата од Судот на Босна и Херцеговина, Милорад Додик ги изгуби сите овластувања на претседателот на РС што во моментов се обидува да ги задржи.
Тој повеќе не може да го претставува ентитетот ниту во земјата ниту во странство, што значи дека ниту еден функционер во БиХ или во странство не може да комуницира со него како претседател на РС.
Исто така, тој го изгуби правото да предложи кандидат за претседател на Владата на РС, што е особено значајно во времето на оставката на премиерот Радован Вишковиќ.
Не може да свикува седници на Владата или да влијае на дневниот ред, ниту пак може да предлага кандидати за судии на Уставниот суд на РС по предлог на Високиот судски и обвинителски совет на Босна и Херцеговина.
Додик повеќе нема овластување да донесува закони донесени од Народното собрание на РС или да назначува и разрешува раководители на претставништва на ентитетите во странство.
Тој повеќе нема право да дава помилувања на осуденици, да поведува постапки пред Уставниот суд, да предлага измени на Уставот, да доделува одликувања или да претседава со Сенатот на ентитетот.
Финансиски, Додик остана и без контрола врз буџетот на Канцеларијата на претседателот на РС, кој оваа година изнесува 77,5 милиони марки (околу 39 милиони евра), што значи дека тој повеќе не може да распределува средства или да донесува финансиски одлуки во рамките на овој ресурс.
Кои се одговорностите на потпретседателот на РС?
Република Српска има претседател и двајца потпретседатели од различни составни народи (Бошњаци, Хрвати и Срби), кои се избираат директно на избори од истата листа, според бројот на освоени гласови.
Додека претседателот, меѓу другото, може да предлага закони, да го разрешува премиерот на ентитетот и да го распушта парламентот, улогата на двајцата потпретседатели е симболична и тие „му помагаат на претседателот на РС во задачите што им ги доделува“.
Во случај на „привремена неможност“, самиот законски претседател на РС одредува кој потпретседател ќе го замени.
Минатата година, Милорад Додик беше опериран во Белград, а потоа го овласти потпретседателот Давор Прањиќ.
Сегашни потпретседатели на РС се Ќамил Дураковиќ и Давор Прањиќ. Ниту еден од нив не одговори на повиците на Радио Слободна Европа.
Преседан во изборот на привремен претседател на РС
Ненадејната смрт на претседателот на РС, Милан Јелиќ, на 30 септември 2007 година, член на Сојузот на независни социјалдемократи Милорад Додик, доведе до забуна во врска со привременото наследување на таа позиција.
Централната изборна комисија на Босна и Херцеговина и Канцеларијата на високиот претставник (ОХР) се вклучија во случајот како последен толкувач на Уставот на Босна и Херцеговина, но немаше решение.
Народното собрание на Република Српска одржа вонредна седница на 1 октомври 2007 година.
Иако не е предвидено никаде, Собранието донесе одлука за назначување на Игор Радојичиќ, тогашниот претседател на собранието и кадар на СНСД, за вршител на должноста претседател на ентитетот, со гласовите на владејачките партии предводени од СНСД.
Одлуката предизвика контроверзии и прашања за легалноста и легитимноста на одлуката. Противниците тврдеа дека оваа функција треба привремено да ја извршува еден од потпретседателите на ентитетот.
Тие, исто така, нагласија дека Радојичиќ не може да врши извршна и законодавна власт истовремено, но изборните или другите закони во Босна и Херцеговина не го забрануваат ова.
Радојичиќ остана на позицијата вршител на должноста претседател на РС до 9 декември 2007 година. Потоа, на предвремени избори, Рајко Кузмановиќ, исто така член на СНСД, беше избран за нов претседател на РС.
