На денот кога Централната изборна комисија на Босна и Херцеговина ги објави предвремените претседателски избори во Република Српска (РС) од редовите на српскиот народ, не е познато кои партии ќе учествуваат и кои ќе се нивните кандидати.
Познато е дека опозицијата се обидува да има еден кандидат кој, како што стојат работите во моментов, ќе го предложи најсилната меѓу нив - Српската демократска партија.
Тоа ќе биде објавено на 7 септември на Главниот одбор.
Од друга страна, најголемата партија во БиХ, Сојузот на независни социјалдемократи Милорад Додик, најавува бојкот на изборите.
Коалициските партнери на Додик велат дека ќе ги следат одлуките на ентитетските институции, вклучително и Народното собрание на Република Српска, кое одлучи да распише референдум со нивните гласови.
Централната изборна комисија (ЦИК) на Босна и Херцеговина ги објави изборите за 23 ноември откако Милорад Додик, претседател на владејачката Алијанса на независни социјалдемократи, беше осуден од Судот на Босна и Херцеговина и му беше одземен мандатот како претседател на РС.
Владејачките партии се фокусираа на референдумот
„Предвремените избори за претседател на РС не се вистинска аспирација или барање на Република Српска. Никој не бара избори“, рече Додик, цитиран од Радиотелевизија на Република Српска.
Ставот на поранешниот претседател на Република Српска е поддржан од неговите коалициски партнери од Обединета Српска (САД) и ДЕМОС, па затоа претседателот на Обединета Српска, Ненад Стевандиќ вели дека ќе заземе официјален став „откако ќе одржиме разговор меѓу институциите на Република Српска“, што укажува дека фокусот на владејачката коалиција е сè уште на оспорување на одлуката на Судот.
„Дотогаш, ги имаме заклучоците на Народното собрание на Република Српска. Нашите дејствија ќе ги извлечеме од референдумот што го закажавме за 25 октомври“, изјави Стевандиќ, кој е и претседател на парламентот на ентитетот, за новинската агенција СРНА.
На референдумот на 25 октомври, граѓаните на тој ентитет треба да се изјаснат за пресудата на Судот на Босна и Херцеговина, кој го осуди Додик на една година затвор(казна што ја издржа така што веднаш ја откупи за околу 18000 евра како што дозволува законот), одлуката на КЕБ на Босна и Херцеговина за одземање на неговиот мандат, но и за одлуките на високиот претставник на меѓународната заедница.
Референдумот беше распишан иако е спротивен на законите на Босна и Херцеговина за обврската за спроведување на судските одлуки, како и на претходните одлуки на Уставниот суд на Босна и Херцеговина кои забрануваат референдуми во ентитетите за државни прашања, а се очекува нова жалба пред највисокиот државен суд.
Недељко Чубриловиќ, претседателот на ДЕМОС, не кажа експлицитно дека ќе ги бојкотира предвремените избори, велејќи дека оваа партија „ги следи одлуките на институциите и официјалните тела на РС“.
„Ќе одржиме седница на претседателството на партијата пред закажаното собрание, по што ќе дадеме изјава“, изјави Чубриловиќ за СРНА.
Опозицијата сака еден кандидат
Главните опозициски партии во Република Српска тврдат дека сакаат да одат заедно со еден кандидат, кој треба да го даде Српската демократска партија, која меѓу нив има најмногу претставници во собранието на ентитетот.
Сепак, во партијата основана од Радован Караџиќ, осуден на доживотен затвор во Хаг за геноцид и други воени злосторства, кон средината на јули се случи раскол.
Милан Миличевиќ поднесе оставка од функцијата претседател, а пред него речиси целото раководство на партијата, откако тројцата претходни раководители на партијата - Мирко Шаровиќ, Вукота Говедарица и Младен Босиќ - ширеа незадоволство од раководството на Миличевиќ во партиските ходници.
Внатрешните партиски избори за ново раководство не се одржаа.
„Конечната одлука на СДС за изборите, учеството, кандидатот и другите работи ќе биде донесена на 7 септември на седницата на Главниот одбор на СДС“, изјави за Радио Слободна Европа Јовица Радуловиќ, кој привремено ја води партијата.
Тој се воздржа од коментар дали потоа ќе биде предложен кандидат за претседател на РС или на партијата.
Јелена Тривиќ, претседателка на опозицискиот Народен фронт, која загуби од Додик на претседателската трка во 2022 година со околу 30000 гласачи, смета дека е клучно да се учествува на изборите „без оглед на фактот дека пресудата за Додик е политичка и дека не го поддржуваме интервенционизмот на Меѓународната заедница“.
„Не е реално повторно да бидам кандидат, а најреално е СДС да даде заеднички кандидат“, изјави Тривиќ за РСЕ.
Небојша Вукановиќ, претседател на опозициската Листа за правда и ред, исто така смета дека СДС треба да предложи заеднички кандидат што опозицијата би го поддржала.
„Режимот на Милорад Додик сега размислува дали да ги попречи изборите - што е опасно за нив. Поизвесно е дека ќе го имаат својот кандидат, а мислам дека тоа ќе биде Синиша Каран, актуелниот министер за полиција на РС“, изјави Вукановиќ за РСЕ.
Дали изборите ќе бидат фер и чесни?
Ирена Хаџиабдиќ, претседателка на Централната изборна комисија на Босна и Херцеговина, на прес-конференција на 28 август, по објавувањето на предвремените избори, изјави дека не очекува никакви тешкотии во организацијата на изборите во РС и дека изборните одбори ќе бидат исти како и за локалните избори во 2024 година.
„Ќе имаме 48 избирачки места во вториот ентитет на Федерацијата Босна и Херцеговина за гласање во отсуство. И тоа е доволно за избор на претседател на РС“, одговори Хаџиабдиќ на прашањето колку гласачи треба да излезат на изборите за претседател на РС за да бидат валидни.
Сепак, Бранко Петриќ, поранешен член на ЦИК, се сомнева во можноста за одржување фер избори, наведувајќи дека политичката нестабилност, неправилностите во изборните комисии и техничките проблеми можат да ја загрозат легитимноста на изборите.
„Мора да има демократска средина. Можно е градската или општинската комисија едноставно да се откаже и изборите да не бидат онакви какви што треба да бидат“, изјави Петриќ за РСЕ.
ЦИК на Босна и Херцеговина донесе одлука за распишување предвремени избори за претседател на РС од редовите на српскиот народ, бидејќи мандатите на двајцата потпретседатели (еден Бошњак и еден Хрват) не беа одземени.
Според податоците од ЦИК на Босна и Херцеговина од крајот на август 2025 година, околу 1,26 милиони гласачи имаат право на глас на предвремените избори, слично на претходните избори во 2022 година кога гласаа околу 676000 луѓе.
Мисијата на Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) во Босна и Херцеговина ја поддржа одлуката на Централната изборна комисија на Босна и Херцеговина да распише предвремени претседателски избори во РС.
Зошто е важна оваа позиција?
Претседателот на РС има значајни уставни и законски овластувања, вклучувајќи го и правото да го номинира премиерот, да свикува седници на Владата и да номинира членови на Уставниот суд, како и да го разрешува премиерот без гласање во Ентитетското собрание.
Премиерот на РС Радован Вишковиќ поднесе оставка,која беше прифатена од парламентот, а Владата на РС е во технички мандат, а Додик го предложи Сава Миниќ за носител на мандатот, иако тоа може да го стори само претседателот на ентитетот, што Додик формално и правно повеќе не е.
Република Српска има и двајца потпретседатели кои мора да бидат од различни националности, но тие немаат вистинска извршна власт, освен ако не им ја пренесе претседателот на ентитетот. Во моментов, тие позиции ги држат Ќамил Дураковиќ и Давор Прањиќ.
