Нафтената индустрија на Србија (НИС) и нејзината рафинерија мора да работат, велат српските власти, бидејќи се ближи рокот на САД за излез од руската сопственост од националната нафтена компанија.
НИС е под санкции на САД поради мнозинскиот руски удел во сопственоста, бидејќи Вашингтон сака да ја спречи Русија да ги користи приходите од енергија за војната во Украина.
Едно од решенијата за националната нафтена компанија би можела да биде национализацијата, која српските власти засега сакаат да ја избегнат „по секоја цена“.
Економскиот консултант Богдан Петровиќ забележува дека правна рамка за национализација на НИС во моментов не постои.
„Секако, Народното собрание може да усвои закон што предвидува национализација на НИС за три или четири дена“, додаде тој.
Но, тој верува дека тоа е „многу тешко и незгодно“ решение, поради кое Србија би можела да заврши на меѓународна арбитража.
Сепак, поради американските санкции, протокот на сурова нафта во Србија беше спречен за НИС, а тоа ја доведе во прашање работата на Рафинеријата, која работи како дел од НИС.
Нафтата за преработка во Рафинеријата во Панчево, според пресметките на службениците, со државна помош од стоковните резерви, ќе биде функционална до 25 ноември.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, кој пред неколку месеци ја отфрли можноста за национализација, велејќи дека Србија нема да заплени туѓ имот, сега очигледно не ја исклучува ниту таа можност.
„Сакам по секоја цена да избегнам национализација и конфискација бидејќи тоа не е наш мнозински имот. Прво сакам да ги исцрпам сите други можности“, рече Вучиќ на 16 ноември на вонредна седница на Владата.
Србија е единствената земја во Европа, заедно со Белорусија, која не се приклучи на санкциите на Европската Унија против Русија поради нејзината инвазија на соседна Украина.
Според српските претставници, добиено е одобрение за преговори за сопственост, кои важат до 13 февруари.
Економскиот консултант Богдан Петровиќ забележува дека национализацијата не значи преземање без надомест.
„Нема опција да се одземе без никаков надомест“, рече тој.
„Можете да ги депонирате тие средства на неутрална сметка, но мора да подготвите нешто“, додаде тој кога беше прашан дали САД дозволуваат исплата на пари на Русија.
Министерството за енергетика не одговори на прашањето на РСЕ за тоа како ќе се спроведе евентуалната национализација на НИС.
„Кога државата национализира, таа ги презема правата на сопственост и управување, а кој ќе биде назначен за раководството на НИС е посебно прашање“, вели Петровиќ.
САД, како што велат српските претставници, сакаат целосно повлекување на руската сопственост од НИС.
Сопственичката структура на компанијата е променета неколку пати, но таа сè уште е претежно во рацете на руски компании, додека Србија има 29,87 проценти удел.
„Газпромнефт“, кој е мнозински руски сопственик на НИС, не одговори на прашањето на РСЕ дали се подготвени да го продадат својот удел и како би реагирале на национализацијата.
Што е кажано досега?
Министерот за финансии Синиша Мали, на вонредната седница на Владата за НИС на 16 ноември, изјави дека е време Србија да размисли за себе.
Тој рече дека имало доволно разбирање кон руските пријатели, но тие не ѝ понудиле на Србија заедно да бараат решение.
„Знам дека е тешка одлука, но нема друго решение. Мораме да обезбедиме пари, ако дојде до точка каде што третата страна нема да ја прифати, мора да понудиме повисока цена“, рече Мали.
Вучиќ одговори дека ја разбира неговата нервоза, но му рече и да не ја шири.
Како што рече Вучиќ, Србија ќе го почека исходот од руските разговори со азиските и европските партнери за продажбата, а во случај на нивен неуспех, ќе понудат повисока цена.
„И да преплатиме, но не сакам никого да ограбам никого“, рече Вучиќ.
Според Договорот меѓу владите на Сојузна Република Југославија и Русија за поттикнување и меѓусебна заштита на инвестициите од 1996 година, мерки како што е национализацијата не треба да се спроведуваат, освен во случаи од општ интерес кои се придружени со исплата на брза и соодветна компензација.
„Компензацијата треба да одговара барем на пазарната вредност на експроприраните инвестиции, непосредно пред официјално да стане познато дека експропријацијата всушност ќе се спроведе или дека експропријацијата е пред да се случи“, се наведува во договорот.
Што направи Бугарија со Лукоил?
Бугарија се најде во слична ситуација со руската приватна нафтена компанија Лукоил, која беше санкционирана од САД.
На почетокот на ноември, бугарскиот парламент усвои законски измени со кои големата рафинерија Лукоил на истокот од земјата ја стави под државна контрола.
Во Бугарија, Лукоил е сопственик на Нефтохим, најголемата рафинерија за нафта на Балканот, во градот Бургас на Црното Море, од 1999 година.
Во октомври, САД воведоа санкции врз двата најголеми руски производители на нафта, државниот Роснефт и приватниот Лукоил, во обид да извршат притисок врз рускиот претседател Владимир Путин да прифати разговори за прекин на војната во Украина.
Законите од бугарскиот парламент му даваат на идниот специјален администратор, назначен од државата, широки овластувања, вклучително и можност за продажба на средствата на компанијата, а нивните дејствија се ослободени од судска ревизија.
Економскиот консултант Богдан Петровиќ, сепак, прашува кој ќе и дава кредити на стечајната управа.
„Дури и ако САД го ослободат НИС од санкции во тој случај, како ќе функционира? Кој ќе им дава кредити“, изјави тој.
Службениците во Србија велат дека мора да се најде решение во рок од седум дена за да може НИС да работи.
На прашањето дали тоа е реален рок, Петровиќ вели дека е невозможно да се реши за седум дена, но дека може да ѝ претстави на американската страна кој начин ќе се примени.
„Можно е да се склучи некаков вид прелиминарен договор за продажба на руски акции. Друга опција е Владата на Србија да испрати предлог до Парламентот за национализација на НИС во рок од седум дена“, додаде тој.
OFAC (Канцеларија за контрола на странски средства на Министерството за финансии на САД) не одговори на прашањето на РСЕ која опција за излез на руската сопственост од НИС би била прифатлива за нив до објавувањето на овој текст.
На 15 ноември, српските власти изјавија дека САД одобриле преговори за сопственост на НИС, но „не НИС и рафинеријата да продолжат со работа“.
