„Во интерес на Путиновата Русија е Западен Балкан да остане нестабилен и под влијание на Москва, бидејќи тоа ѝ олеснува да ја дестабилизира Европа и да испрати сигнал дека демократијата не носи резултати и дека луѓето треба да се откажат од надежта во неа.“
Ова, во интервју за Радио Слободна Европа, го кажа Валери Пери, (ко)автор на книгите „Екстремизам и насилен екстремизам во Србија“, „Градење држава и демократизација во Босна и Херцеговина“ и документарниот филм „Во потрага по Дејтон“.
Таа исто така наведува дека е „изненадена што Западот ја игнорира врската помеѓу идеологијата на „Руски мир“ и „Српски свет“, бидејќи и двете промовираат иредентистички, нелиберални, територијално амбициозни идеи“.
Пери првпат дошла во Босна и Херцеговина во 1997 година за да ги покрие првите повоени локални избори. И решила да остане.
Потоа, вели тој, се чувствувала енергија и ентузијазам, се отворале компании, се враќале бегалци, имало многу различни партии и имало надеж дека по трагедијата на војната, работите би можеле да се движат напред.
„Денес чувствувам пад на довербата во либералната демократија“, вели овој американски истражувач и консултант на бројни меѓународни организации, специјализирани за градење мир, демократизација и безбедносни прашања во Западен Балкан.
Тој, исто така, истакнува дека 30 години по потпишувањето на Дејтонскиот мировен договор, со кој заврши војната во Босна и Херцеговина во 1995 година, сите знаат за неговите слабости - кои политичките елити ги искористија.
Тој наведува дека штом партиите преземат дел од владата во Босна и Херцеговина, тие прво ја преземаат контролата врз државните претпријатија, медиумите и воопшто државните ресурси, користејќи ги за своја корист, наместо за доброто на граѓаните.
Разговаравме со Пери на маргините на безбедносната конференција што се одржа во Сараево кон крајот на септември.
Руски мир, српски свет и кинескиот пат „Појас и пат“
РСЕ: Каква е позицијата на Русија на Западен Балкан?
Пери: Русија на Владимир Путин има корист од тоа што Западен Балкан останува нестабилен и под влијание на Москва.
Путин не сака Украина да стане функционална членка на ЕУ, бидејќи тоа би ги охрабрило Русите да го доведат во прашање сопствениот систем: „Па, почекајте малку, зошто го немаме тоа?“
За мала инвестиција пари, на пример, во реставрација на православна црква или поддршка за културен настан, Русија лесно може да привлече целна публика на своја страна преку вешто користење на медиумите.
Иако оваа сума пари е неспоредливо помала од она што ЕУ им го даде на овие земји досега.
РСЕ: Може ли Кина да профитира од ова?
Пери: Кина, за разлика од Русија, нема идеолошки интерес за дестабилизација на Балканот.
Нејзините активности се фокусирани на проекти како што се инфраструктурата и енергијата во рамките на иницијативата „Еден појас, еден пат“.
САД неактивни, Брисел здодевен
РСЕ: Колку е заинтересиран Вашингтон за Балканот денес?
Пери: САД играа клучна улога во Босна и Херцеговина до падот на „Априлскиот пакет“ за уставни измени во 2006 година. Потоа Вашингтон сакаше да се оддалечи од Балканот и да се фокусира повеќе на Азија и други делови од светот.
Финансиската криза, Брегзит и подемот на Трамп дополнително го намалија американското внимание кон регионот.
Последниот значаен ангажман беше за првата администрација на Трамп, кога зборуваа за опасната идеја за размена на територии меѓу Косово и Србија, што веднаш предизвика тревога во регионот, бидејќи штом ќе почнете да си играте со границите, се поставува прашањето каде ќе престане.
РСЕ: Може ли ЕУ да се вклучи повеќе?
Пери: ЕУ има многу да понуди, а повеќето граѓани сè уште веруваат дека нивната иднина би била подобра во рамките на ЕУ.
Падот на поддршката [за членство во ЕУ], на пример во Србија, е резултат на политичка реторика, кампањи за дезинформации и замор. Но, кога последен пат некој навистина се возбуди за идејата за приклучување кон ЕУ?
РСЕ: Кога ЕУ го укина визниот режим за Западен Балкан во 2010 година.
Пери: Точно. Беше опиплив подарок, но беше толку одамна.
И ме загрижува што оваа приказна за проширувањето и перспективата на ЕУ стана толку здодевна што луѓето едноставно повеќе не веруваат во тоа.
Постојано ја слушаме истата реторика: Германски функционер вели дека иднината на БиХ е во Европа, [комесарот за проширување на ЕУ] Марта Кос го вели истото.
Луѓето го слушаат истото во 2009, 2016 и 2025 година. Лесно е да се разбере зошто луѓето веќе не обрнуваат внимание на тоа, зошто им се чини дека или луѓето во ЕУ не знаат или не разбираат што се случува во Босна и Херцеговина или дека се учесници во нешто што го гледаат како шарада.
ЕУ би можела да ги помести работите, но треба сериозно да се справи со проблеми како што се заробената држава, корупцијата и слабото владеење на правото.
Загрижена сум за трендот на фокусирање на економска интеграција без политички реформи и заштита на човековите права. Тоа е погрешен пристап и се надевам дека нема да се случи. ЕУ мора секој ден да бара од Босна и Херцеговина да го промени Уставот.
РСЕ: Освен тоа, како што велите, политичките елити, кој друг е виновен за таквата ситуација?
Пери: Се плашам дека Европската Унија влијаеше на ова на многу начини поради нејзината неподготвеност да разговара директно со луѓето од оваа земја.
ЕУ мора јасно да наведе дека БиХ мора да го промени својот устав пред да стане членка на ЕУ. Точка!
Погледнете ги другите земји што се приклучија кон ЕУ, речиси сите мораа да направат барем некои, ако не и значајни, промени во својот устав.
Погледнете ги Хрватска, Словенија, Бугарија итн.
РСЕ: Северна Македонија.
Пери: Да, о Боже, значи го сменија името на државата.
Па, зошто не слушаме од ЕУ секој ден дека уставната реформа во Босна и Херцеговина ќе биде неопходна?
ЕУ повеќе не дава приоритет на уставната реформа, туку се фокусира на технички прашања како што се фитосанитарните стандарди, додека клучните политички прашања остануваат нерешени.
Пред неколку години се одржаа „граѓански собири“ на кои луѓето презентираа околу 50 препораки. Тие беа многу разумни и покажаа дека граѓаните, без оглед на етничката припадност, сакаат одговорност, застапеност, еднакви права, пристап до здравствена заштита и функционална влада.
Делегацијата на ЕУ во БиХ потоа објави само еден „твит“ за тоа. Дали некогаш сте слушнале нешто повеќе за тоа? Не.
Знам дека ова ќе звучи идеалистички и наивно, но зошто ЕУ не го искористи ова и не изврши притисок врз елитите всушност да слушнат што треба да се направи за оваа земја да стане членка?
РСЕ: Комесарот за проширување Марта Кос верува дека Црна Гора и Албанија ќе се приклучат на ЕУ во следните две години. Дали сметате дека перспективата на ЕУ е реална за БиХ, Србија и Северна Македонија, кои се останати од Западен Балкан?
Пери: Северна Македонија е нај „мртва“, бидејќи нејзините соседи го користат процесот на проширување за свои интереси, што претставува лош преседан и срам.
Иднината на БиХ во ЕУ е можна, бидејќи веќе има голема интеграција, но политичарите не се подготвени, бидејќи ЕУ би ги ограничила нивните профити од нетранспарентни договори, јавни набавки и контрола на државен имот.
Денес, политичарите во БиХ немаат вистинска волја за потребните промени.
Од друга страна, постои загриженост за растот на десничарскиот популизам во ЕУ, што може да ја намали поддршката за проширување.
