Вести
Тројца квантни научници од САД се добитници на Нобеловата награда за физика
Нобеловата награда за физика годинава ја добија Џон Кларк, Мишел Х. Деворе и Џон М. Мартинис „за откривање на макроскопско квантно механичко тунелирање и квантизација на енергијата во електрично коло“, соопшти на 7 октомври, Кралската шведска академија на науките.
„Квантната механика ѝ овозможува на честичка да помине директно низ пречка, преку процес што се нарекува тунелирање,“ се наведува во соопштението на Академијата при објавувањето на наградата.
Во соопштението се објаснува дека едно од клучните прашања во физиката е – колку голем може да биде системот кој сè уште покажува квантни механички ефекти.
Тројцата научници се поврзани со Универзитетот во Калифорнија (UC), а Деворе има и ангажман на Универзитетот Јеил. Деворе и Мартинис работат во кампусот Санта Барбара на Универзитетот во Калифорнија, северозападно од Лос Анџелес, додека Кларк е дел од Универзитетот во Беркли, во близина на Сан Франциско.
Оваа година, добитниците спровеле експерименти со електрично коло во кое „ги демонстрирале и квантното механичко тунелирање и квантизираните енергетски нивоа во систем доволно голем за да може да се држи во рака“.
Кога се вклучени голем број честички, ефектите на квантната механика обично стануваат занемарливи. Но, експериментите на овие физичари покажале дека „квантно-механичките својства можат да се направат видливи и на макроскопско ниво“.
види ги сите денешни вести
Макрон треба да именува премиер додека истекува рокот за буџетот
Францускиот претседател Емануел Макрон веројатно утре (10 октомври) ќе именува нов премиер, соопштија од неговиот кабинет, пренесе ДПА.
Во Париз, како што пишува агенцијата, се шпекулира со неколку имиња за тоа кој ќе ја преземе функцијата, па така се споменуваат лидерот на Социјалистичката партија Оливие Форе, поранешниот социјалистички премиер Бернар Казнев, како и центристичкиот политичар Жан-Луј Борло, кој беше член на претходните влади на Жак Ширак и Никола Саркози.
Часовникот отчукува за Макрон да донесе одлука бидејќи според Уставот на Франција, владата мора да достави нацрт-буџет за 2026 година до парламентот најдоцна до понеделник. Доколку тоа не се случи, наведува ДПА, би можеле да се продлабочат политичките превирања во земјата, а сето тоа дополнително да влијае и врз силно задолжената француска економија.
Вршителот на должноста министер за финансии, Роланд Лескир, уверува дека Франција ќе го усвои буџетот за 2026 година и ќе ги испочитува обврски.
„Постои мнозинство пратеници кои сакаат стабилност и се согласуваат за една точка: Франција има потреба од буџет за 2026 година кој ги исполнува нашите обврски кон нашите европски партнери – и токму тоа ќе се случи“, рече тој на состанок во Луксембург.
Досегашниот премиер на Франција, Себастиен Лекорну поднесе оставка од функцијата во понеделник по помалку од еден месец на функцијата, велејќи дека во недостатокот на компромис низ целиот политички спектар е невозможно да се владее.
Политичката ситуација во Франција е кревка од 2022 година, кога Макрон го изгуби мнозинството во парламентот.
Проблемите се влошија кога тој неочекувано распиша предвремени парламентарни избори минатата година, што резултираше со „парламент без мнозинство“ поделен на три идеолошки блока: неговата централно-десничарска алијанса, левицата и крајната десница (RN).
Нови санкции од САД, опфатени и кинеско пристаниште и рафинерија за нафта
Министерството за финансии на САД соопшти дека вовело санкции против повеќе од 50 лица, компании и бродови поврзани со нафтениот сектор на Иран, засилувајќи ја репресијата врз клучниот извор на приходи за Техеран.
Санкциите се насочени кон лица кои помагаат во олеснувањето на иранските испораки на течен нафтен гас, а вклучуваат и кинеско пристаниште и рафинерија за нафта, соопшти Министерството, пренесе новинската агенција АФП.
Ваквиот потег доаѓа неколку недели откако Обединетите нации најавија т.н. „брзи санкции“ против Иран поради неговите нуклеарни и ракетни програми, продлабочувајќи ја меѓународната изолација на Техеран.
„Министерството за финансии го намалува текот на парите за Иран со демонтирање на клучните елементи од иранската машинерија за извоз на енергија“, изјави американскиот министер за финансии, Скот Бесент.
На листата санкционирани е и „Шандонг Џинченг Петрохемикал Груп“, кинеска рафинерија за која американското Министерството наведува дека од 2023 година купила милиони барели иранска нафта.
Министерството, исто така, ја санкционираше и компанијата што управува со терминалот за сурова нафта „Рижао Шихуа“ во пристаништето Ланшан, обвинувајќи ја фирмата дека прифатила десетина бродови што превезуваат милиони барели иранска нафта.
Ова е четврт сет санкции од Министерството за финансии на САД кои се насочени кон кинески рафинерии откако американскиот претседател Доналд Трамп се врати на власт во јануари оваа година.
Стотици поединци, компании и бродови претходно беа санкционирани поради нивните врски со Иран како дел од кампањата на американската администрација за „максимален притисок“.
Потегот на Министерството за финансии значи дека сиот имот и уделите во имоти што ги имаат санкционираните ентитети се блокирани. Сите компании што се во директна или индиректна сопственост на некое од санкционираните лица се исто така блокирани, соопшти Министерството.
ЕК ќе ги истражува обвинувањата за шпионажа од Унгарија
Интерна група во рамки на Европската комисија (ЕК) ќе ги истражува обвинувањата дека Унгарија ги шпионира европските институции, изјави портпаролот на ЕК.
Ова следува откако тврдења за шпионажа беа изнесени од неколку медиуми, вклучувајќи ја унгарската група за истражувачко новинарство „Директ 36“ и германски „Шпигел“.
„Комисијата ги зема предвид сите денешни извештаи дека унгарското разузнавање извршило шпионски операции против Европската Унија и нејзиниот персонал. Комисијата ги сфаќа многу сериозно ваквите обвинувања“, рече портпаролот на Комисијата.
Портпаролот на постојаната претставништво на Унгарија во ЕУ во Брисел, пак, не коментираше за обвинувањата, но ги упати новинарите од „Ројтерс“ на изјавата на министерот за надворешни работи Петер Сијарто за унгарскиот портал Индекс.
Во изјавата Сијарто вели дека нема сознанија за случајот што го откри „Директ 36“ и оти според него, ваквите тврдења се неосновани.
Отворена истрага за тендер на „Марковски компани“ во РЕК Битола
Основното јавно обвинителство (ОЈО) Битола отвори истрага за злоупотреби со јавни во Рударско енергетскиот комбинат (РЕК) – Битола, подружница на Електрани на Северна Македонија.
Станува збор за тендер од 2023 година поврзан со дислокација на погонски станици од рудникот „Осломеј“ во производните единици „Рудници“ во РЕК Битола.
Тендерот кој е предмет на истрага тежел 106,2 милиони денари или околу 1,7 милиони евра.
Во истрагата опфатени се осум лица и една фирма, која како што соопшти и Управата за финансиска полиција, е „Марковски компани“. Меѓу осомничените се нејзиниот управител и сопственик, Борче Марковски и еден вработен во компанијата.
Борче Марковски во јавноста е познат и како почесен конзул на Белорусија во Северна Македонија.
Со истрагата се гонат и петмина службени лица од РЕК Битола – еден поранешен директор и четворица бивши раководители и директори во производните единици „Рудници“ во рамки на комбинатот.
Службените лица од РЕК Битола се товарат за продолжено кривично дело злоупотреба на службената положба и овластувања, а тројца од нив и за измама во службата.
„При дефинирањето на условите за јавната набавка тие ги повредиле начелата на сразмерност и конкурентност и овозможиле на една фирма, односно на осомниченото правно лице, да се јави како единствен понудувач и да склучи договор за јавната набавка, односно да се стекне со противправна имотна корист од големи размери“, велат од ОЈО Битола.
Обвинителството наведе и дека иако дел од осомничените службени лица знаеле дека компанијата добитник на тендерот не ги извршила договорените обврски, тие потпишувале записници и извештаи за извршена работа со кои потврдувале дека „комплетно е извршена демонтажа, транспорт и монтажа на погонските станици од РЕК Осломеј во РЕК Битола“.
Бизнисменот Борче Марковски, еден вработен и компанијата како правно лице, пак, се осомничени за продолжено кривично дело злоупотреба на постапката за јавен повик и јавно-приватно партнерство.
„Правното лице, сопственикот и управител и уште едно лице вработено во компанијата се осомничени дека иако биле свесни дека работите не се извршени, доставувале фактури врз основа на кои од РЕК Битола незаконито наплатиле 106.200.000 денари со вклучен ДДВ“, велат од ОЈО Битола.
Обвинителството, како што најави, ќе достави предлог до судот да се определи притвор за две лица – сопственикот на „Марковски компани“ и еден од раководителите во РЕК Битола. За двајца други раководни лица од комбинатот и за вработениот во Марковски компани ќе бара одземање на пасошите и повремено јавување во судот.
„Поранешниот директор на РЕК Битола веќе се наоѓа во притвор по друга постапка, а уште едно службено лице од РЕК Битола во друга постапка е веќе обезбедено со мерки на претпазливост кои ги почитува до овој момент“, додаваат од битолското Обвинителство.
За случајот се огласија и од Електрани на Северна Македонија (ЕСМ) наведувајќи дека никој од актуелното раководство во РЕК Битола не бил приведен во истрагата туку станува збор за лица од поранешното раководство и побараа „целосно расветлување на случајот“ и „утврдување на фактичката состојба“.
Како што пишуваше Радио Слободна Европа претходно, „Марковски компани“ во последните пет години од државата има добиено најскапи тендери според цената на услугите и тоа често со непосредно спогодување.
Фирмата редовно, во изминативе десетина години добивала работа од „Електрани на Северна Македонија“ (ЕСМ) и подружницата РЕК Битола. За пет години склучиле 66 договори кои чинат 141 милион евра, а фирмите подизведувачи го поврзуваат со семејството на поранешниот премиер Зоран Заев.
Сопственикот Борче Марковски, стана почесен конзул на Белорусија во 2016 година поради „добрите економски релации со оваа земја“.
Неговата фирма во Белорусија била претставена како соработник на државни компании кои пак се поврзуваат со претседателот Александар Лукашенко и се под санкции на САД, а во одреден период и на ЕУ.
Марковски има фирма и во Србија, и таму редовно добива тендери од „Србија шуми“.
Нобеловиот комитет го одржа последниот состанок за наградата за мир
Норвешкиот Нобелов комитет, кој ја доделува награда за мир, го одржал својот последен состанок во понеделник, соопшти Нобеловиот институт денеска (9 октомври) пред објавувањето на лауреатот за 2025 година.
Ова значи дека лауреатот е избран долго пред договорот меѓу Израел и Хамас, кој се постигна под силен притисок од Доналд Трамп, кој отворено ја посакува Нобеловата награда за мир.
Израел и палестинското движење Хамас, кое САД и ЕУ го прогласија за терористичка организација, изминатата ноќ постигнаа договор за прекин на огнот во Газа и ослободување на заложниците, што претставува голем чекор кон завршување на двегодишната војна што се одвива на палестинската територија.
„Последниот состанок на Нобеловиот комитет се одржа во понеделник“, изјави за АФП портпаролот на норвешкиот Нобелов институт, Ерик Ашајм.
Нобеловиот комитет од пет члена обично одлучува кој ќе ја добие наградата неколку дена или дури и недели пред официјалното објавување на лауреатот и се состанува уште еден еднаш пред објавувањето за да ги прецизира своите очекувања.
Ашајм додаде дека не е закажан дополнителен состанок пред објавувањето на лауреатите закажано за петок во 11 часот.
Според него, Нобеловата награда за мир ќе биде доделена, иако некои експерти шпекулираат дека Нобеловиот комитет, поради влошената геополитичка ситуација, би можел да се воздржи од нејзино доделување.
Американскиот претседател Трамп, откако се врати на власт во јануари, тврди дека ја заслужува Нобеловата награда за мир бидејќи, како што постојано потенцира, одиграл улога во решавањето на повеќе конфликти. Неодамна изјави дека би било навреда за САД ако не ја добие наградата.
Договорот меѓу Израел и Хамас „нема апсолутно никакво влијание“ врз изборот на лауреатот за 2025 година бидејќи „Нобеловиот комитет веќе донесе одлука“, посочи за АФП историчарот на Нобеловиот комитет, Асле Свен.
„Трамп нема да ја добие наградата оваа година. Јас сум 100 проценти сигурен во тоа“, рече тој, истакнувајќи дека американскиот претседател одамна „му дал слобода“ на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху да ја бомбардира Газа и обезбедил значителна воена помош на израелската војска.
Годинава, 338 поединци и организации беа номинирани за Нобеловата награда за мир, која во 2024 година им беше доделена на Нихон Хиданко, група преживеани од бомбардирањата на Хирошима и Нагасаки кои се борат против нуклеарното оружје.
Фон дер Лајен повторно го преживеа гласањето за доверба
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен денеска(9 октомври)преживеа уште две гласања за доверба, при што за разлика од претходното гласање пред три месеци, овојпат еврокомесарката ја поддржаа малку повеќе пратеници.
Два одделни предлози за недоверба беа поднесени од крајно левичарските и крајно десничарските групи, Левица и Патриоти за Европа.
За предлогот на Левица гласаа 133 пратеници, 383 беа против, а 78 беа воздржани.
Вториот предлог поднесен од Патриотите за Европа беше отфрлен со 179 гласови „за“, 378 „против“ и 37 воздржани.
Најголемите критики на овие две парламентарни групи се однесуваа на трговските договори на Европската Унија со Соединетите Држави и јужноамериканскиот блок Меркосур, недостигот на транспарентност и одговорност и неактивноста во врска со војната на Израел во Појасот Газа.
Ова е втор пат за помалку од три месеци пратениците од опозицијата во Европскиот парламент да побараат гласање за доверба на претседателот на Европската Комисија.
Претходното барање за гласање недоверба го поднесе романскиот десничарски пратеник Георге Пипереа од групата на Европските конзервативци и реформисти, меѓу другото, поради тајната преписка меѓу Фон дер Лајен и директорот на Фајзер, Алберт Бурла околу испораката на вакцини во ЕУ во 2001 година за време на пандемијата на коронавирусот.
Во тоа време, 175 пратеници го поддржаа предлогот, додека 360 гласаа против.
За гласање недоверба, треба да гласаат две третини од членовите на Европскиот парламент, што е невозможно да се постигне без поддршка од дел од политичките групи на центарот - Европската народна партија, на која припаѓа Фон дер Лајен, социјалистите и демократите, и групата Обнови ја Европа, која ја поддржува Европската Комисија.
Унгарецот Ласло Краснахоркаи е добитник на Нобеловата награда за литература
Унгарскиот писател Ласло Краснахоркаи ја доби Нобеловата награда за литература. Тој се смета за најважниот жив автор во Унгарија чии дела истражуваат теми на постмодерна дистопија и меланхолија.
Шведската академија го одликуваше „за неговото убедливо и визионерско творештво кое, среде апокалиптичен ужас, ја потврдува моќта на уметноста“.
Краснахоркаи, 71, е „голем епски писател во централноевропската традиција која се протега од Кафка до Томас Бернхард и се карактеризира со апсурдизам и гротескна ексцесност“, се вели во соопштението на жирито.
Краснахоркаи беше меѓу оние што беа споменати како можен победник пред и официјално да биде доделена наградата.
Минатата година, наградата ѝ припадна на јужнокорејската авторка Хан Канг, првата азијка што ја освои Нобеловата награда.
Инаку Академијата долго време е критикувана за преголемата застапеност на западните бели мажи во нејзините избори, потсетува АФП.
Жените се недоволно застапени меѓу нејзините лауреати, или само 18 жени од 122 лауреати се жени, откако наградата беше првпат доделена во 1901 година.
Шведската академија претрпе големи реформи по катастрофалниот скандал #MeToo во 2018 година, ветувајќи поглобална и родово еднаква награда за литература.
Нобеловата награда доаѓа со диплома, златен медал и паричен износ од 1,2 милиони долари.
Краснахоркаи ќе ја прими наградата од кралот Карл XVI Густав во Стокхолм на 10 декември, односно на годишнината од смртта на научникот и творец на наградата Алфред Нобел во 1896 година.
Вадефул: Без напредок кон ЕУ, Западен Балкан ризикува силно влијание од Русија и Кина
Германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадефул изјави дека Западен Балкан е дел од европското семејство, но дека во регионот расте недовербата дека во блиска иднина ќе стане дел од Европската Унија, што, како што предупреди, носи опасност од „враќање во старите времиња на непријателства и зголеменото влијание на Русија и Кина“.
„Западен Балкан е дел од европското семејство. Затоа за нас е јасно: патот кон ЕУ ќе го поминеме заедно со шесте земји од регионот“, изјави Вадефул во пресрет на министерскиот состанок за Западен Балкан во замокот Хилсборо кај Белфаст, соопшти германското Министерство за надворешни работи.
На состанокот, покрај министрите за надворешни работи на шесте земји од Западен Балкан, учествуваат и министри или високи претставници од Германија, Франција, Италија, Австрија, Словенија, Грција, Бугарија и други држави.
Дводневниот министерски состанок се одржува во рамки на Берлинскиот процес и има за цел да го подготви самитот на лидерите од Западен Балкан што ќе се одржи во Лондон на 22 октомври.
Вадефул оцени дека токму Берлинскиот процес е „катализатор во процесот на приближување на државите од Западен Балкан кон Европската Унија“ и дека оваа негова улога „денес е поважна од кога било“.
„Луѓето почнуваат да ја губат довербата во можноста за скоро членство во ЕУ. Тоа не смееме да си го дозволиме, бидејќи тогаш се заканува враќање во времиња на непријателства и засилено влијание на Русија и Кина“, рече Вадефул и нагласи дека улогата на Берлинскиот процес е и да ја поттикне секојдневната соработка и да донесе видливи подобрувања во животите на граѓаните.
Берлинскиот процес е иницијатива на Европската Унија (ЕУ), започната во 2014 година по иницијатива на Германија, со цел да ја зајакне регионалната соработка меѓу земјите од Западен Балкан и да им помогне на нивниот пат кон членство во ЕУ.
Состанокот се одржува симболично во замокот Хилсборо, каде што во 1998 година владите на Обединетото Кралство и Република Ирска го потпишаа Договорот од Белфаст, познат и како Договорот на Велики петок, со кој во голема мера беше ставен крај на северноирскиот конфликт.
Пратките од Тему и слични онлајн продавници ќе поскапат за 18 отсто
Сите пратки кои пристигнуваат од странство ќе бидат поскапи за 18 проценти доколку пратениците ги изгласаат законските измени предложени од Владата. До собранието, Владата достави предлог-измени на Законот за ДДВ со кои се планира да се укине ослободувањето од плаќање ДДВ за производите од странство во износ до 22 евра. Тоа би значело автоматско поскапување на сите нарачки за 18 проценти, колку што е стапката за ДДВ.
„Ако предлогот биде усвоен, секоја комерцијална пратка, без оглед дали чини 5, 15 или 21 евро, ќе се оданочува со 18 отсто ДДВ. Исклучок ќе останат само „мали пратки од некомерцијална вредност“ испратени од физичко лице до физичко лице, до 22 евра, при што забраната за алкохол, парфеми, тутун и слични производи се задржува“, пишува во текстот на предлог-законот.
Во предлог-законот се наведува дека при увоз на добра, од плаќање на ДДВ се ослободуваат патници кои доаѓаат од странство, за предмети наменети за нивни лични потреби за време на патувањето во странство (личен багаж), а кои не подлежат на какви било важечки ограничувања или забрани.
Владата го образложува потегот како усогласување со меѓународни практики и затворање на даночната „дупка“ кај ситните пратки, со цел сите увезени производи да носат соодветна даночна обврска.
Инаку овој предлог следува откако е зголемен трендот на купување од онлајн продавници како Тему, Али експрес, Шејн и сл.
Според последните статистички податоци на Царинската управа само во јуни 2025 македонските купувачи нарачале околу 250 тони стока. Од неа за приближно 150 тони се наплатиле давачки од околу 41,7 милиони денари, додека за дел од пратките до 22 евра не се платиле никакви давачки.
Во ЕУ, пак, прагот за ослободување од давачки е повисок и тој е поставен на пратки до 150 евра. Но, негово укинување изминатиот период се споменува како една од мерките што би можеле да се преземат. На тој начин, како што пишуваа медиумите во Европа, од една страна би се одвратиле потрошувачите од купување производи со ниска вредност, а од друга би се делувало и во овозможување на фер услови за домашните односно европските бизниси кои имаат трошоци за да ги задоволат стандардите за квалитет.
М-НАВ по најавите за штрајк на контролорите на летање: Безбедноста не смее да се доведе во прашање
Менаџерскиот тим на М-НАВ денеска реагираше околу најавите за штрајк и „затворањето на небото“ на 20 и 24 октомври, кое претходно го најави Струковиот синдикат на контролорите на летање.
„М-НАВ како институција е дел од критичната инфраструктура која директно ги штити животите и безбедноста на патниците, екипажот и воздушниот сообраќај што пристига, полетува и прелетува над Република Македонија. Работата на контролата на летање не смее и не може да запре под никакви околности поради ризикот по безбедноста на сите граѓани“, се наведува во соопштението.
Менаџментот го признава правото на синдикалните организации да организираат штрајк како дел од борбата за подобрување на работничките права на вработените, но нагласуваат дека секој штрајк во институција која обезбедува безбедносни услуги мора да биде организиран, така што работно ќе бидат ангажирани доволен број на контролори на летање за да се одржи безбедното управување со воздушниот сообраќај.
„Ниту една активност на синдикатите или било кои други субјекти не смее да доведе до загрозување на животите или инфраструктурата“, посочуваат од Менаџерскиот тим на М-НАВ.
Од М-НАВ остро ги негираат како „сензационалистички и неточни“ изјавите од раководството на струковиот синдикат, кој посочи дека состојбата во претпријатието е загрижувачка, а неопходните кадровски решенија се одложуваат и блокираат.
„Повторуваме дека ширењето на дезинформации и панични наслови е неодговорно и може да создаде неоправдан страв кај јавноста и нестабилност во работењето на службите за авијација“, се наведува во соопштението.
Менаџерскиот тим на М-НАВ, како што посочуваат во соопштението, останува отворен за конструктивен социјален дијалог со синдикалните претставници и се подготвени да ги разгледаат реални и објективни барања за кадровските и организационите прашања. Оттаму додаваат дека сите барања треба да се адресираат преку официјалните процедури со цел да се најде решение кое нема да ја загрози безбедноста на летовите.
Од Синдикатот на контролорите за летање претходно информираа дека целта на штрајкот не е блокирање на системот, туку воспоставување професионален и одржлив начин на функционирање во М-НАВ, каде што ќе се вработува само неопходен стручен кадар, а не по партиска линија.
Тие меѓудругото бараат запирање на партиските вработувања во М-НАВ и распишување тендер за избор на меѓународна независна агенција за изработка на функционална анализа на потребите на претпријатието.
Мултимедија
Најпосетени
Што треба да знаете