Најновите ограничувања на извозот на ретки земни минерали од страна на Кина ризикуваат не само повторно да разгорат трговска војна со Соединетите Држави, туку би можеле да имаат и далекусежни импликации за напорите за вооружување на Украина и развојот на инфраструктурата во Централна Азија.
Тензиите меѓу Пекинг и Вашингтон повторно се разгореа околу ретките земни минерали (суштинска група од 17 елементи кои се наоѓаат во сè, од батерии за електрични возила до паметни телефони до витална одбранбена технологија) на 9 октомври, кога Кина воведе нови контроли на извозот за пет ретки земни метали покрај седумте што веќе беа ограничени во април.
Потоа, американскиот претседател Доналд Трамп на 10 октомври изјави дека ќе воведе дополнителна 100-процентна царина за кинескиот увоз.
„Потегот на Пекинг го пренасочува вниманието кон тоа како Кина го користи своето влијание како најголема трговска нација во светот и својата доминација во синџирите на снабдување во производството за да ја проектира својата моќ во меѓународните односи“, напиша Џејмс Кинџ, виш истражувач во лондонскиот тинк-тенк „Чатам Хаус“, во анализа на новите мерки.
Овој потег доаѓа само неколку недели пред потенцијалната средба меѓу Трамп и кинескиот лидер Си Џинпинг и аналитичарите го сметаат за остра ескалација на долгогодишната стратегија на Пекинг да ја претвори својата доминација во оружје во ретките земни минерали.
Кина учествува со повеќе од 70 проценти во глобалното рударство на ретките минерали, со 90 проценти од нивното одвојување и преработка и со 93 проценти од производството на магнети.
Ограничувањата значат дека странските компании ќе треба да добијат посебни одобренија од Пекинг ако сакаат да извезуваат магнети од ретките минерали и одредени полупроводнички материјали што имаат најмалку 0,1 процент ретки земни метали од Кина.
Според новите правила, на компаниите со каква било поврзаност со странски војски - вклучително и оние на Соединетите Држави - во голема мера ќе им бидат одбиени дозволи за извоз.
„Новообјавените ограничувања ги претставуваат најзначајните мерки на Кина досега насочени кон одбранбениот сектор“, рече Грејслин Баскаран, директорка на Програмата за безбедност на критични минерали во Центарот за стратешки и меѓународни студии (CSIS) во Вашингтон.
Видете и ова: Зошто Кина покажува доминација врз ретките минерали во трговската војна со САД?„Всушност, политиката има за цел да спречи директен или индиректен придонес на ретките минерали со кинеско потекло или сродни технологии во странските синџири на снабдување со одбрана“, додава таа.
Што значи ова за Европа и војната во Украина?
Ова предизвика загриженост во Европа дека ова би можело да ги попречи напорите за обезбедување воена поддршка на Украина.
Во моментов, Соединетите Држави се согласија да продаваат напредно оружје на своите сојузници од НАТО во Европа, кои потоа ќе го снабдуваат Киев со оружје за да помогнат во одбивањето на руската инвазија. Европските влади, исто така, снабдуваат домашно произведено оружје за Украина.
Многу напредно оружје и воена опрема се потпираат на ретки земни елементи, вклучувајќи ги и борбените авиони Ф-35, подморници од класата Вирџинија и Колумбија, радарски системи, беспилотни летала „Предатор“, серијата паметни бомби „Joint Direct Attack Munition“ и ракетите „Томахавк“, за кои Трамп рече дека размислува да ги испрати во Украина.
Додека многу увозници, вклучувајќи го и Пентагон, одржуваат складирани резерви на ретки земни елементи, новите мерки би можеле да имаат ефекти понатаму во однос на снабдувањето на Украина, особено со оглед на тоа што Соединетите Држави се борат да го одржат темпото во производството на многу напредни системи за оружје.
Европската стопанска комора во Кина веќе изјави дека новите ограничувања „додаваат дополнителна сложеност на глобалните синџири на снабдување со ретки земни елементи“, а официјални лица изјавија по објавата дека веќе се справуваат со заостанати барања за извозни лиценци што чекаат одобрување од Пекинг поради претходните ограничувања што ги воведе Кина во април, со кои се ограничи протокот на седум ретки земни елементи.
Поставувањето нов систем за решавање на „тесните грла“ со ретките земни елементи беше клучна објава од претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, на самитот ЕУ-Кина во јули, но многу европски фирми велат дека процесот на одобрување на лиценци од Пекинг е бавен и веќе го одложува производството.
Може ли Централна и Јужна Азија да помогне во компензацијата на доминацијата на Кина врз ретките земни елементи?
Најновата рунда ограничувања на извозот нема да стапи на сила до декември, а повикот на Трамп за дополнителни царини треба да се примени на 1 ноември.
Но, речиси монополот на Кина врз рударството и рафинирањето на ретките земни елементи веќе ги наведува владите да истражуваат алтернативи за компензација на нивната зависност.
Пакистан потпиша меморандум за разбирање вреден 500 милиони долари во септември со „Ју-Ес стратеџик металс“, приватна американска компанија за минерали, а првата серија минерали од ретки земни метали пристигна на почетокот на октомври.
На други места, САД и ЕУ имаат намера да пристапат до Централна Азија,богата со ресурси, која има богатство од критични минерали и ретки земјени метали.
Вашингтон го воспостави Дијалогот за критични минерали C5+1, Партнерството за глобална инфраструктура и инвестиции (PGII) на Групата седум (Г7) и билатералните меморандуми за разбирање потпишани со Централна Азија.
Во меѓувреме, критичните минерали и ретките земјени метали беа клучен дел од значајниот самит во април во Самарканд помеѓу блокот и лидерите на Казахстан, Киргистан, Таџикистан, Туркменистан и Узбекистан.
Казахстан, исто така, во април објави дека открил огромни наоѓалишта од повеќе од 20 милиони метрички тони ретки земни метали. Тврдењето сè уште го потврдуваат меѓународни фирми, но доколку се докаже, тоа ќе ѝ даде на централноазиската земја трети најголеми резерви на ретки земни метали во светот, по Кина и Бразил.
Но, додека Казахстан привлекува меѓународно внимание, постојат неколку фактори што ја спречуваат Централна Азија да стане велесила на ретките земји и критичните минерали.
Во извештајот на Атлантскиот совет, тинк-тенк со седиште во Вашингтон, објавен претходно оваа година, се вели дека регионот е попречен од високи трошоци за транзит, недостиг на инфраструктура за извоз и „високоризична инвестициска средина што значително ја намалува комерцијалната одржливост на регионот“.
Извештајот заклучува дека Соединетите Држави треба да се свртат кон земји со подобро развиени извозни сектори за нивното минерално богатство, како што се Канада и Чиле, на краток и среден рок.
„Брзото обезбедување критични минерални партнерства е од витално значење за напорите на САД да ја намалат зависноста од Кина. Сепак, Соединетите Држави треба да бидат претпазливи во однос на нереалните очекувања за тоа што може да обезбеди Централна Азија“, се наведува во извештајот.