Турската испорака на камикази беспилотни летала на Косово „го засени“ „златното доба“ во односите меѓу Србија и Турција.
Белград - кој не ја признава независноста на Косово - дури и ја обвини Турција, една од најмоќните членки на НАТО, дека „повторно сонува за обнова на Отоманската империја“.
Српскиот претседател Александар Вучиќ направи паралела со поранешната Отоманска империја, која се простирала на три континенти и опфаќала значајни делови од Балканот.
„Тоа е лош гест“, смета Ведран Џихиќ од Факултетот за политички науки на Универзитетот во Виена, оценувајќи дека ќе има среднорочни и долгорочни последици за „односите меѓу Србија на Вучиќ и Турција на Ердоган“.
„Повлекувањето на толку тежок, силен и емотивен аргумент од минатото на Србија за да се коментира одлука на турската влада е навистина непристоен напад врз Турција“, изјави Џихиќ за Радио Слободна Европа (РСЕ).
На 8 октомври, Приштина објави дека примила „илјадници“ камикази дронови „Скајдагер“ од Турција, што предизвика загриженост во официјален Белград.
Амбасадата на Турција во Белград не одговори на прашањето на РСЕ во врска со оценката на претседателот на Србија.
Турција од партнер до „експанзионист“
Српскиот претседател Александар Вучиќ со години работи на зајакнување на соработката со турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган.
Токму Ердоган пред една година во Белград изјави дека односите меѓу Турција и Србија се такви што може да каже дека е „златно доба“ меѓу двете земји.
Односите на Анкара со Косово, чија државност беше признаена од Турција како една од првите земји, беа пречка за Белград и претходно.
Така беше и во 2013 година кога Ердоган, тогаш како премиер, изјави дека „Косово е Турција и дека Турција е Косово“.
Тензиите меѓу Белград и Анкара избувнаа во средината на 2021 година поради најавата на Ердоган дека ќе работи на тоа повеќе земји да го признаат Косово.
Сега, бидејќи Турција испорача оружје и воена опрема на Косово, Вучиќ оцени дека оваа членка на НАТО не сака стабилност на Западен Балкан.
За професорот Џихиќ, поважно прашање сега е дали зад оваа позиција на претседателот на Србија се крие стратешка, долгорочна преориентација во геополитичка смисла.
„Дали овој потег е навестување за можеби посилно и поголемо свртување кон Русија и Кина и некои други земји?“, додаде Џихиќ.
Во меѓувреме, Вучиќ призна дека реагирал остро и ја повикал Турција како партнер и пријател да ги почитува интересите на Србија и српскиот народ во Косово.
Во блага реакција, тој рече дека Ердоган е добредојден во Србија и дека тој е „голем лидер и голема земја“.
Но, тој исто така инсистираше дека снабдувањето на Турција со оружје и воена опрема за Косово е „нелегално“.
И Србија сака оружје од Турција
Во исто време, додека негодува поради набавката на оружје од страна на соседите, Србија се вооружува и самата.
Земјата троши најмногу за војската во регионот, а Вучиќ ја оправдува потребата од нови купувања оружје со „нови закани од соседството“.
„Сите се вооружуваат до заби. Тие се вооружуваат и во регионот, и наше е да не заостануваме“, рече Вучиќ во јануари 2024 година за време на посетата на Руската куќа во Белград.
Самата Србија изрази желба да купи турски беспилотни летала „Бајрактар“, но купувањето никогаш не беше реализирано.
Соработката во наменската индустрија беше дискутирана и за време на посетата на турскиот претседател на Белград во октомври 2024 година.
Ердоган потоа рече дека капацитетите на Турција во областа на беспилотните летала би можеле да бидат една од основите за соработка, наведувајќи дека соработката во наменската индустрија е неопходна за заштита на мирот.
Србија нормално набавува оружје и од Запад и од Исток, таа е позиционирана како воено неутрална додека е опкружена со членки на НАТО.
Каков е турскиот интерес на Балканот?
Професорот Џихиќ забележува дека на Западен Балкан, првенствено во Босна и Херцеговина, делумно во Косово и Албанија, постојат доста нереални очекувања дека историското пријателство со турскиот народ ќе се материјализира и ќе се претвори во политичка поддршка.
„Погледнете ја количината на пари што Турција ја инвестира во БиХ и споредете ја со некои други земји, ќе видите дека не е многу пропорционална“, додаде тој.
Според податоците од Централната банка на Босна и Херцеговина за директните странски инвестиции за 2024 година, најголемиот прилив на инвестиции бил од Хрватска, по што следуваат Германија, а потоа и Словенија.
Турските инвестиции во Србија се во опаѓање од 2021 година.
Според податоците од Народната банка на Србија, турските инвестиции минатата година изнесувале 17,1 милиони евра. Тоа е пет пати помалку отколку во 2021 година, кога изнесувале 86,6 милиони.
Со таа разлика од инвестициите, надворешно-трговската размена на Србија со Турција порасна во последните пет години - и кога станува збор за увоз и кога станува збор за извоз.
Во однос на вредноста на стоките увезени во Србија, Турција се најде на четвртото место во 2024 година со 2,2 милијарди американски долари, според податоците на Републичкиот завод за статистика.
Приливот на директни турски инвестиции во соседна Црна Гора, на пример, достигна речиси 76 милиони евра на крајот од минатата година, што претставува 12 проценти од вкупните странски директни инвестиции.
Исто така, 32,8 проценти од сите странски компании регистрирани во Црна Гора се во сопственост на турски државјани.
Според Министерството за надворешни работи на Турција, инвестициите на таа земја во Косово заклучно со мај 2022 година изнесуваа приближно 296,5 милиони евра, додека турските компании вработија околу 10000 граѓани на Косово.
Џихиќ заклучува дека Западен Балкан е важен за Турција како регионална сила, но забележува дека земјата нема експанзионистички претензии, барем не во овој момент.
