Се подготвувате за осмите по ред локални избори во земјава, кои се најголемите предизвици со коишто очекувате да се соочите во текот на подготовките?
Веќе најтешкиот дел од работата го поминавме, меѓутоа веќе во самиот тек на спроведување на изборните дејствија, нормално дека ги предвидуваме, ги антиципираме сите оние работи кои унапред мораме да ги спроведеме како изборни дејствија, така што очекуваме дека сите дејствија согласно законот ќе ги превземеме онака како што треба, како што ги предвидува законот и роковникот.
Очекувате некакви предизвици, можеби потешкотии, имајќи в предвид дека ова се пообемни избори?
Потешкотии секогаш има, но секогаш наоѓаме начин да ги надминеме и да ги решиме. Јас во една прилика кажав дека најголема потешкотија ни создава законот, изборниот закон кој повеќе од 30 пати од 2006 навака е изменет и дополнуван, меѓутоа има многу нејаснотии, многу непрецизности што ни создаваат правни, ни отвораат правни прашања и ни создаваат предизвици кои мора да ги надминуваме во склад на законитост, на транспарентност, на еднакво воспоставување на еднакви правила на игра за сите учесници во изборите.
Кога ги спомнавте измените на законот, како што рековте за две децении повеќе од 30 пати е менуван изборниот законик, се уште не се исполнети барањата и забелешките на ОБСЕ и ОДИХР и покрај тие 30 измени. Што мислите, зошто е тоа така?
Затоа што едноставно нема политичка волја за тоа. Откако ќе завршат изборите, сите забораваат на изборите. Мислам дека треба да се пристапи одговорно од страна на сите чинители, значи тоа се политичките партии, Собранието како највисок законодавен орган, меѓутоа изборите се комплексна материја каде што една постапка за измени на закон, односно за донесување на комплетно нов изборен закон, што е наша потреба констатирана години наназад и препорака на ОДИХР, мора да биде еден инклузивен процес донесен со поширок консензус каде што ќе се чујат мислењата на различни чинители.
Инаку препораките на ОБСЕ/ОДИХР не се во вид на готови законски решенија или амандмани или готов текст. Тие се состојби кои се констатирани реално во многу процеси, во многу делови од изборниот процес за кои не се однесуваат на ДИК.
Ние како ДИК апсолутно можеме да бидеме задоволни затоа што со години наназад извештаите на ОДИХР во делот на изборната администрација генерално за изборните органи и за Државната изборна комисија апсолутно нема никакви сериозни замерки, напротив констатациите се повторуваат дека ДИК транспарентно и законито ги спроведува условите што е наша законска обврска.
Според вас, што ни е потребно: сосема нов изборен законик или повторно нови измени и дополнувања по одредени членови?
Јас бев многу јасен, сосема нов, целосно нов изборен законик. Изборниот законик не ја опфаќа, не ја регулира само работата на изборните органи, односно на ДИК. Тука е финансирањето на партиите, кампањата, медиумите, значи има многу прашања кои се надлежности на други институции кои се поврзани индиректно со изборниот процес. Можеби треба да се размисли за начинот на финансирање да биде преточен во сосема издвоен посебен законик.
Ние како ДИК постојано бараме и укажуваме, се разбира не се мешаме во делот кој се политички прашања кои се уредуваат во изборниот законик и за кои е надлежно Собранието. На пример, колку изборни единици ќе има, колкав треба да биде цензусот, дали ќе има отворени листи или не. Тоа се прашања за кои не одлучува ДИК. ДИК ќе го спроведе изборниот закон онаков каков што е. Меѓутоа темите, областите, овие прашања се адресирани до законодавецот. ДИК не е законодавец, ДИК само го спроведува законот.
Се уште нема кандидатски листи, се уште нема учесници во изборна кампања, што значи автоматски по закон не е предвреме започната изборната кампања, но во пракса, на терен, министри и градоначалници коишто веќе се изјаснија дека планираат да се кандидираат на локалните избори, веќе на големо отвараат градинки, реновираат игралишта, училишта, ветуваат базени, што ли уште не.
Ве разбирам. Изборната кампања е дефинирана во член 69А и тоа е јавно претставување на кандидати, програма, значи вербално изразување на политичките актери. И тука, бидејќи немаме поднесено кандидатски листи и потврдено кандидатски листи, немаме ни учесници во кампањата, така што нема ни против кого да се води постапка.
ДИК за ова не го следи по закон по службена должност, туку единствено по приговор, а приговор може да поднесе само друг учесник во кампања за евентуално предвреме почнување кампања. Дали некој ги објавил имињата на кандидатите, програмата или слоганот на кампањата, тоа не е предвремено почнување на кампања.
Откако ќе бидат потврдени листите, 30 дена од 35 дена пред почетокот на изборите, кампањата почнува 20 дена пред почетокот на изборите. Во тој меѓу период сите учесници можат да промовираат, да организираат по еден промотивен јавен настап за промоција на својата програма и кандидатите.
За забраните и ограничувањата што можат, а што не можат и во кој период не смеат да прават какви активности, е надлежна Државната комисија за спречување на корупцијата.
Последниот ревизорски збиран извештај за парламентарните избори во 2024-та покажаа дека дел од партиите евидентирале, односно покажале недоволно точни податоци, непријавени донации, па и недокументирани трошоци. Според изборниот законик ќе има ли последици за партиите во овој контекст?
Државната изборна комисија нема овластувања да постапува по финансиски извештаи на партиите. Единствена обврска е преку нас да оди платеното политичко рекламирање, што по закон е дозволено во време и средства. За тоа партиите, односно коалициите, склучуваат договори, партиите на власт имаат одреден процент, партиите во опозиција исто така, парламентарните и вонпарламентарните партии исто така процент на време и средства предвидени во законот.
Ние ова, во име на партиите преку нас оди исплатата, го исплаќаме на медиумите со кои партиите склучуваат договори по претходно реализиран медија план, доставен извештај од Агенцијата за медиуми за реализација, доставени фактури, договори со медиумите, така што единствено наша обврска согласно закон е овој дел на платеното политичко рекламирање, иако сметам дека таа е погрешно ставена како надлежност на ДИК, затоа што ДИК не е ниту регулаторно тело, ниту финансиска институција, ниту може да превзема дејствија за облигациони договори во кои таа не е учесник.
Предлагаме да се бара друг начин средствата што следуваат за платено политичко рекламирање да бидат реализирани од страна на партиите кон медиумите, а сето тоа да биде под надзор на органите кои ги контролираат финансиските текови.
Треба ли воопшто да има платено политичко рекламирање од државата за партиите?
Има делови од изборниот законик за кои ниту треба, ниту е добро ДИК да учествува, да не бидам погрешно сфатен, да се меша во дебатата. Дали ќе има платено или не политичко рекламирање е пошироко прашање и проценка на државата, проценка на законодавецот, проценка на политичките партии. Таа е една дебата во која треба да учествуваат и институциите кои се надлежни за тоа, за начинот на трошење и распределба на државните пари. Меѓутоа, ние сме должни да го спроведуваме законот онаков каков што е.
Од 10 милиони евра колку што ќе чини целиот изборен процес за локалните избори годинава, 6,5 милиони евра ќе одат во медиумите за партиско рекламирање. Во меѓувреме рекорден број на пријавени на интернет портали 257 коишто ќе добијат дел од овој колач. Каде се критериумите? Кој е навистина медиум, а која е само адреса за субвенционирање, имајќи ги в предвид и претходно многу новинарски истражувања коишто покажаа дека од претходното искуство, од претходните години, многу од овие портали се наменски отворени само за изборите.
За жал пропаднаа обидите во Собранието во неколку наврати поради немање на мнозинство Бадинтер за носење на последните измени од изборниот законик каде што беа воспоставени нови услови и критериуми превземени од Законот за медиуми.
Тие не се имплементираа во изборниот закон исто како што беше ова ситуацијава со потписите со група избирачи и неколку други прашања што беа многу важни и корисни за ДИК за да влезат во новиот изборен закон.
Во врска со ова прашање не значи дека секој што ќе ги исполни условите за регистрација, такви како што се во законот, ДИК не ги пропишува условите, туку законот ги пропишува, не значи дека секој ќе добие средства од буџетот.
За тоа според закон право имаат единствено партиите или учесниците во изборите кај кого сакаат да се рекламираат и за кој износ. Не можат повеќе од 25% од предвидениот износ за нив да го дадат на еден медиум. Така што состојбата е онаква какво што е и за овие избори ќе остане иста и ќе го применуваме законот на истиот начин како и на минатите и предминатите избори.
На минатите и предминатите избори имаше ситуации во кои што луѓе вработени во општини отвараат интернет портали и после тоа добиваат десетици илјади евра.
Да, меѓутоа тоа е проблем на регулацијата, на правилата воспоставени во законот. Ние, ние не ги воспоставуваме. Немаме право, ДИК нема механизам со подзаконски акт да интервенира за ниедно прашање во законот. ДИК директно го применува законот. Критериумите се јасни.
Се доставува извештај, состојба тековна од централен регистар, се доставува друга пропратна документација, се прегледува и јавно на седница ДИК носи одлука за регистрација. За жал, или не знам како да се изразам во однос на ова прашање.
Да, стојат аргументите кои се содржани во вашето прашање. Дебатата е таа. Тоа се обиде да се регулира со во Законот за медиуми, тие да се пресликаат во изборниот закон. Измените на законот, на изборниот закон, не поминаа во Собрание поради мнозинството со Бадинтер.
Државната изборна комисија не го донесе упатството со кое што требаше да се намали бројот на советници во одредени општини поради противење на една од членовите која што е на таа позиција по предлог на ДУИ. Дали очекувате ваков тип на блокади да продолжат во текот на вашата работа во овој период?
Јас не можам да предвидам кој од членовите како ќе гласа и како ќе дискутира. Тоа согласно закон е индивидуално право и законско овластување на секој од нас членовите. Секој одговара за својот глас.
Но, конкретниот случај што го споменавте околу упатството за бројот на советници во општините кое произлегува од соодветната одлука на Влада, да, не беше во моментот донесено затоа што процедурата во изборниот закон е таква да доколку припадници на немнозинските заедници имаат право да побараат овие прашања да се донесат со консензус, да се обиде ДИК да направи консензус околу тоа. Доколку тоа не успее, правната служба дава свое мислење, се става на повторна седница и потоа не е потребен консензус, туку ДИК одлучува со мнозинство гласови.
Со оглед на тоа што сега не се потребни повеќе од два потписа за независните кандидатури, многумина аналитичари очекуваат инфлација на кандидати, кандидатски листи за локалните избори. Колку тоа може да ја обремени работата на Државната изборна комисија во случај да имаме по десетици кандидатски листи?
Па, ДИК ќе се справи со сите овие предизвици, ќе најде решение. Има механизми во законот. ДИК има овластувања да носи соодветни одлуки и да ги прилагоди на актуелната ситуација, со цел да обезбеди непречено функционирање и одвивање на сите дејствија во изборниот процес и гласањето.
Така што предизвиците се наша обврска, ние ќе ги надминеме. Има шпекулации што би можело да се случи. Не би било добро да се коментира однапред, останува да се види постапката околу формалниот дел за поднесување на кандидатски листи трае.
Единствен услов не се само најмалку два потписи за поднесување на листа, во услови кога тоа прашање не е регулирано од страна на Собранието, ДИК согласно член 31 став 2.2 има обврска да донесе правилник за регулирање на постапката за поднесување на кандидатски листи, односно потписи за независните кандидати, за група избирачи. ДИК тоа го направи. ДИК со тоа упатство не излезе надвор од законот, туку ја прилагоди на конкретната ситуација.
Прашањето околу потписите не беше непознато и не се појави сега по распишувањето на избори, тоа беше познато уште во мај, состојбата кога Уставниот суд постапуваше и укина членови од законот кои го определуваат бројот на потребни потписи за група избирачи.
Така што во услови кога постои правото загарантирано во законот на учество на група избирачи, а ги нема бројот на потписи, ДИК не може да го ускрати учеството на оваа категорија учесници во изборниот процес и тој процес мора да тече. Значи, ДИК немаше друга варијанта, алтернатива, па да бира што е подобро. ДИК мораше директно да го примени законот.
Со оглед на постоењето на правото во член 60 и постоењето на постапката за собирање потписи, односно рокот за собирање потписи предвиден во член 63, кои се активни чинови во изборниот законик, ДИК постапи онака како што постапи. Тоа прашање е затворено.
Реков, има и други услови кои треба да се исполнат, да видиме дали учесниците во изборниот процес ќе ги исполнат сите други законски услови. Значи не се доволни само два потписи, потребно е во нашето упатство — не се однесува само за собирање потписи.
Упатството се однесува, е подзаконски акт со кој ја олеснува, еден вид водич, ја олеснува процедурата и еден вид водич за административно техничкиот дел на пополнување на сите оние обрасци кои ги има донесено ДИК и кои ќе им овозможат нивно легитимирање пред изборните органи, односно да им биде потврдена листата.
Така што да почекаме да видиме колкав ќе биде бројот соодветно на ситуацијата. Имаме механизам, ќе одлучиме соодветно да сите бидат што ги исполнуваат условите и останатите услови да бидат застапени на гласачкото ливче.
Колку евентуалната инфлација на кандидати и кандидатски листи може да го поскапи изборниот процес?
Останува да видиме и тоа. И тоа прашање е легитимно. Ќе видиме откако ќе помине рокот за поднесување на листи, 13-ти септември, колку ќе бидат пријавени, колку ќе ги исполнат условите, колку ќе бидат потврдени. Ние со одлука го уредуваме изгледот и формата и содржината на гласачкото ливче, ќе прилагодиме онака како што мораме со цел да го обезбедиме правото на сите. Дали ќе го поскапи процесот, можно е и да го поскапи, но ние мораме да го спроведеме процесот.
