Српските пратениците на 7 ноември го усвоија „лекс специјалис“ за комплексот згради на Генералштабот на архитектот Никола Добровиќ, оштетени во бомбардирањето на НАТО во 1999 година.
За тој закон, формално наречен „Измени и дополнувања на Законот за посебни постапки за реализација на проектот за ревитализација и развој на локацијата во Белград меѓу улиците Кнеза Милоша, Масарикова, Бирчанинова и Ресавска“, гласаа 130 пратеници, 40 беа „против“, а еден пратеник не гласаше.
Видете и ова: Српскиот парламент го забрзува одобрувањето на градежниот проект на Џаред Кушнер во БелградУсвоен е и предлогот да се утврди постоење на особено оправдани причини тој Закон да стапи на сила порано од осмиот ден од денот на објавувањето.
Со посебниот закон, властите во Србија имаат намера да го отворат патот за изградба на таа локација, а намера да изгради луксузен хотел на почетокот на 2024 година изрази Џаред Кушнер, зетот на американскиот претседател Доналд Трамп .
Кушнер, кој е во брак со постарата ќерка на Трамп, Иванка, и беше советник во Белата куќа за време на првиот мандат на Трамп, минатата година најави хотелски комплекс вреден 500 милиони долари во Белград.
Станува збор за проект во центарот на Белград, објект, кој беше поранешен Генералштаб на Југословенската армија.
Локацијата беше бомбардирана од авиони на НАТО во пролетта 1999 година како дел од кампањата за спречување на српските сили да напаѓаат делови од Косово, кое сè уште беше дел од земјата.
И покрај тоа што беа бомбардирани, зградите го задржаа својот заштитен статус поради, како што велат активистите, нивното архитектонско значење.
Предложениот нов закон го поништува ова со тоа што го прогласува проектот за национален приоритет, наведувајќи дека „сите процедури поврзани со спроведувањето на проектот за ревитализација на Генералштабот треба да се сметаат за итни“ и „сите државни органи и институции се должни да донесат акти во рамките на нивната надлежност без одложување“.
Што е „Лекс специјалис“ и како реагираше опозицијата
По дефиниција, лекс специјалис (lex specialis) е посебен закон кој има предност пред општиот закон во случај кога двата регулираат иста материја.
Овој термин, до сега се однесуваше на посебни закони донесени за одредени проекти или ситуации, како што беше во случаите на изградба на проектите на актуелната власт „Белград на вода“, националниот стадион и изложбата ЕКСПО 2027.
Во расправата пред усвојувањето на законот, пратениците од опозицијата повикаа на повлекување на лекс специјалисот, сметајќи го за противзаконит, додека владејачкото мнозинство тврдеше дека зградата на Генералштабот не може да се обнови и дека треба да се сруши.
„Обновувањето е обидено, но не е можно поради оштетувањата и материјалот кој повеќе не се произведува“, рече шефот на пратеничката група „Србија не смее да застане“, Миленко Јованов.
Билјана Ѓорѓевиќ, народна пратеничка од опозицискиот Зелено-лев фронт, предупреди дека во одредбите на овој лекс специјалис стои дека тој стапува на сила ден по усвојувањето.
„Можам да замислам дека ќе почнат да рушат веќе следната недела. Секако дека граѓаните ќе дојдат и ќе се обидат да го спречат тоа, не можам да замислам поинаку“, рече Ѓорѓевиќ.
Таа потсети дека станува збор за објект во близина на зградата на Владата, во значаен архитектонски дел на Белград.
„Граѓаните од тоа не можат да имаат никаков интерес. Може да има само владејачкиот режим, за во овој момент да ги стопли односите со семејството Трамп“, наведе Ѓорѓевиќ.
Пратеникот на партијата Србија центар (СРЦЕ), Петар Бошковиќ, оцени дека зградата треба да се зачува, меѓу другото, бидејќи под неа „се наоѓа најголемото средиште на сите комуникации“.
„Владејачките пратеници по ова би требало да одговараат за велепредавство. Им предлагам идниот хотел да го преселат во Министерството за надворешни работи и Министерството за одбрана“, рече Бошковиќ во парламентот.
Пратеничката на Народното движење на Србија (НПС), Ивана Роквиќ, рече дека се руши симбол на историјата и државноста.
„Само заради останување на власт и богатење, за трошка од милоста на Трамп“, наведе Роквиќ.
Како се стигна до тука?
Законодавниот процес следи по серија битки околу проектот. Во ноември 2024 година, српската влада им ја одзеде на зградите- нивната заштитена ознака, отворајќи го патот за компанијата на Кушнер да продолжи понатаму. Тоа предизвика негодување кај заштитниците на историските споменици.
Во мај, обвинителите објавија дека службеникот за култура, задолжен за историската ознака на локацијата, фалсификувал потпис на клучен документ и бил уапсен.
Горан Васиќ, вршител на должноста директор на Републичкиот завод за заштита на спомениците на културата, призна дека измислил експертско мислење и истрагата е во тек.
Во тоа време, компанијата на Кушнер, „Афинити партнерс“, негираше каква било вмешаност во фалсификување документи. Исто така, се обврза да изгради меморијален комплекс во рамките на местото, посветено на сите жртви од бомбардирањето на НАТО.
Локацијата беше вклучена на овогодинешниот список на најзагрозени места на културно наследство во Европа од страна на Европа Ностра, најголемата организација за заштита на наследството на континентот.
Кога делегација од групата го посети местото во јули, рече дека комплексот е „симбол на колективната одговорност за заштита на културното наследство на 20 век“.
Проектот беше критикуван и во Србија. Во 2024 година, поранешниот началник на Генералштабот на Србија, Здравко Понос, го обвини Вучиќ дека „инвестира во својата политичка иднина“ и го спореди секој договор за откажување од контролата врз местото, со предавање на „семеен скапоцен камен“.
Политичарите од различен спектар рекоа дека треба да се зачува како историски споменик.
Но, Вучиќ рече дека проектот „ќе придонесе главниот град да стане центар на овој дел од светот“ и ќе му помогне на Белград да се позиционира како „непропустлива дестинација и пожелно седиште за најголемите корпорации, универзитети и меѓународни институции“.